Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Сейтқан сол бетте қолына үлкен қара сойылды алып, жақын тұрған қонақ атын өреден босатып мініп, құйықтыра шапқан. Жуан ауылдың сотқар малайы, өзі ожар, доғал жас, тегінде, Оспан «шаш ал десе, бас алғандай» іс ететін. Айғайды салын, ағызын бара жатып, әр қонақтың ата ұранын шақыра ақырып жүр: «Сақ-Тоғалақ! Көтібақ! Жігітек! Бөбең! Қарабатыр! Жуантаяқ! Топай!

Торғай!» деп айқайлады. Өзі білетін ру басыларының топ-топ аттарының тұстарына кеп, таңбаларына қарап, ұрандарын шақыра жүріп, өредегі аттарға жауша тиген. Дамылсыз айқайлап, ақыра ұрандап жүріп, тыныш жайылыста жүрген аттарды үркіте қашырған үстіне, ұзын қара сойылмен сауырдан, тірсектен ұрып, сатырлата қуды.

Жүз қаралы тұсаулы атты өрттен қашырғандай үркітіп, шоқытып, секіртіп, дүрілдете қуып отырып үлкен ат қора, қой қора, түйе қоралардың қақпаларына сойылдап кеп тықпалаған. Сейтқаннан шошып алған семіз жарау, желігі көп аттар алдарында от пен су тұрса да бөгелместей.Жөңкіліп кеп жаңағы қоралардың қақпаларына қақтығыса, таласа ұмтылысты. Секіре кіріп жатты. Бірақ қоралардың қапалары аласа еді. Жай кірмей, секіріп кірген тұсаулы аттар маңдайшаға биік ерлерінің алдыңғы қастарымен сарт-сарт ұрып кіріп жатыр. Сейтқанның да, Оспанның да ойында жоқ бір оқыс іс осы арада көрінді. Күшті аттардың секірген екпінімен маңдайшаға соғылған ер атаулының алдыңғы қастары шетінен шарт-шарт сынып, ұшып-ұшып түсіп жатты.

«Қарашығынды» халыққа бөлгенде ынтымағы бір жерден шыққан жуандар, бүгін бір кезекте өздері үлесетін олжаны да айтысқан-ды. Сонда Құнанбай балалары қараулық жасап, жемнің көбін өздері басып қалды. Бұл елдің ірі бай, салмақты жуандары Оразбай, Жиренше, Бейсенбілер осы мінезге де наразы боп шықты.

Енді кешке жақын сөздерін бітіріп, атқа қонуға келгенде жуан шонжарлардың барлығы ойда жоқ әлекті көрісті. Біреу әдейі мазақ еткендей, тегіс ерлерінің қасын опырып, шұнтитып жоқ қып жіберген. Бұл жиында Оразбай, Жиренше, Күнту, Бейсенбі, Абыралы, Байғұлақтар бастаған нелер байлар, нелер жуансыған мырзалар, сөзуар, пәле баққандар болатын. Оспан қорасының алдында тұрып мынадай масқара болған күйлерін барлық жуандар айтыспай-ақ аңғарысты, Ауыл иесі — Оспаннан жөн де сұрасқан жоқ, Бұларды аттандырып жатқан Шұбарға да шырай беріспеді. Көбі қош айтыспастан кетті,

Алдыңғы топта Жиренше мен Оразбай бар еді. Қастарына Күнту мен Бейсенбі жеткенде, сол екеуі сөз бастады. Ең алдымен тіл қатқан Жиренше:

— Шектен асқан шығынымен Шұбарын байытамыз деп жиылыппыз. Жазығың бар ма, ағайын? Дегенін істедік. Барды осыларға беріп, бүгін үлестен де қақас қалдық. Бізге де олжа түссің деп, тым құрыса^ мезіреті жасады ма? Ол-ол болсын, жә,

мынау көргеніміз қай мазағымыз!?— деп, қатарында келе жатқан Күнтудың опырылып қалған ерінің қасын қамшысымен салып кетті.

— Асқан екен Құнанбай баласы. Тіпті, бұндай қорлықты Құнанбай да көрсеткен жоқ. Тегі, біздің өзіміз бұларды бұзып болған екенбіз. Құдайын ұмытқан екен мына Құнанбайлар. Тап осы жолы тұяқ серіппесек, бәрімізді де атаның әруағы атсын! Ит болайық, енді қыбырламасақ!— деп, Оразбай жалғыз көзін жалтылдатып, айнала қарап, қанын ішіне тартып сөйледі.

Бейсенбі жай сөйлесе де, үнемі қапысыз есеппен сөйлейтін. Ол алдыңғы екеуі ғана емес, өзге сөйлемегендердің де түсін барлап білді де:

— Уәй! Осы алқынған ашуың ба? Соныңды ғана айтшы! Жүзіме айтшы, жарқыным!— деп, Оразбай мен Жиреншеге кезек қадалды.

Ананың екеуі де, Бейсенбі де үлкен ашу толқынып келе жатқанын аңғарды да, сәтте саңқ етіп, шолақ жауап берісті:

— Әу, бір құдай, бір құран! Ашуым — ашу! Кегім — кек!

— Бір әруақ, бір құдай, өлсек те қасындамыз. Тек айтшы бірдемеңді!— деп Жиренше қостады.

Енді Бейсенбі ширап, шымырлап алған екен. Дағдысынан тыс шапшаң сөйледі.