Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

— Әуелі, осының рас болса, ашуыңды сөзбен шығарма. Айтысар түк те жоқ. Аңғарылмаған дүние жоқ. Шашау сөз шығарып, көп алдында көпіріп, ертең апарып сырын Құнанбай баласына жеткізетін кісіні жауыңның үлкені деп біл. Қазір шашау сөз шығаратын орын емес. Көпті де қасымызға алмайық! Осы топтан жеті-ақ кісі болайық та, былай бұрылайық. Ана Қабекеңнің басына қарай тарт! Кеңгірбайдың зиратына барып тұрып, серт уәдені сонда түйеміз!— деді.

Қатарындағы жуандар: «Мақұл!», «Болды!», «Тарт!» десті. Жиренше бәрінің соңынан сөз қатып:

— Бер, тәңір, берекеңді! Кеңгірбайдың қабір тасын төбеме тік көтеріп тұрып, серт беруге бармын! Тек кімді аламын қасыма?— деп, ендігі істі өзі бастайтын аңғар көрсетті.

Сол арада төртеу-бесеуі аттарының басын түйістіріп тұрып, жаңа сертке, антқа ортақ етіп алатын кісілерін шапшаң санасты. Атаған кісілерімен оқшауланып бөлініп алып, бір топ салт атты ымырт жабыла бергенде Оспан қорасынан тай шаптырым жердегі кәрі әруақ — Кеңгірбайдың биік, шошақ моласына келіп, ат тұмсықтарын тіресті.

Қарлы дала ымыртқа тақау қарауытпай көкшіл тартқан. Ақ-көк ренді суық дала. Сол далада қоңыр-күңгірт биік мола тұр. Жүз жыл бойы бар өңірден басы озған шошақ, сопақ қалпында әлі балғын. Қобыраған жері жоқ. Кеңгірбайдың әруағы исі Олжай, Жігітектің надан нәсіліне әлі қандайлық қадірлі, құдіретті болса, моласы да сол жүз жылғы мызғымас меңіреу, тылсым қуатынан айнымағандай. Бұл молаға бақсаң, заман да өтпегендей. Сахара заңы да бар қаталдық, бар надандық зұлымдығымен молаша мызғымай қалғандай. Тар есіктен қараңғы қуыс қабір іші аңғарылады. Онда үнсіз, мәңгі түн. Жарықпен, тірлік үнімен шарпысқан қыңыр қараңғылық. Айналада ызындап, кешкі аязды жел соқты... Жақын шилер басы күпсек қарын сілкітіп, мүшкілдік халін құптайды. Аласа, әлсіз жас бұталар да жел екпінінен қалтақ қағып, тыным тыныштығынан айырылған... Осындай күшпенен әлсіздік айғақтарының арасында, қайсар мола өзі де иесіз өңірдің қара күшіндей дөңкиіп, қатқыл қарап, суық мұңмен қарауытып тұр.

Оразбай мола басында құраннан бұрын бір тіл қатты. Бағана Оспан үйінде Дәрмен аузынан естіген зәрлі сын арқасына әлі батып келіпті... Ол сөздің түп айыпкерін осы арада есіне алды.

— Абызы Абай болса, Абай болса... Менің сыйынғаным бір әруақ, бір құдай! Өзіңсің, бабам! Азған менен бұзғанды өзің тап, әруақты, киелі ата!— деді.

Бұнысы да бір ант, серттей... Арам пәле болатын.

— Абызы Абай болса, сопысы сұрқия болар ендігінің!... Кесерміз кесілгір тілін, жолын!—деп, Жиренше де молаға үңілді...

Бейсенбі күбірлеп құран оқып, бәрі бірдей бата қылысын болған соң, осы арада тұрып жеті бай аса бір қатты жасырын байлау жасасты. Мұнда төрт старшын Сақ-Тоғалақтың атқамінері

— Абыралы, екі старшын Жігітектің басы — Бейсенбі, Есболатан

— Оразбай, Көтібақтан — Жиренше, Бөкеншіден — Күнту, Жуантаяқтан — Байғұлақ, Топайдан - Байділда бар.

Бұлардың Кеңгірбай басында берген анты, ең алдымен, құпиялық жасырында. Сыртқа шығарып, бүлк етпей, дәл осы бейуақтан бастап жетеуі Құнанбай балаларына қарсы баталасады. Адда екі-үш айдан соң болатын сайлауға шейін бүкіл Шыңғыс елін Құнанбайларға түгел қарсы әзірлейді. Партияның тартысына ат пен пұлды астыртын беріп, елубасы атаулының барлығын осындай құпия батамен, қатты сертпен тартады. Малды да, сырды да көпке жаймай, тек он екі старшынның шар салатын елубасыларына ғана төгіп беріп отырып. үнемі астыртын әрекет

етеді. Сырттай Құнанбай балаларымен бұрынғыдан да тәтті-тату жүреді. Оларға «атағаныңды аласың» деп, үнемі жылы-жылмаң жүріс көрсетеді. Дәл сайлаудың сағатында шалқасынан салатын болады.

Сол түнде осы сертті жақын жердегі Жиренше қыстауына барып, сонда қонып отырып, бар уәдені анықтап аяқтаған-ды. Күндізгі Оспан үйінде жеген көкқасқаға қарсы осы кеште ақсарбастың еті желініп, көкқасқаны ақсарбасқа бастырудың серт уәдесі бекіген.

Сонымен, айтқандай, үш айдан соң қан жайлауда, Құнанбайдың үлкен аулы отырған Пұшантайда сайлау күні келген.