Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

аулақ бойда қалған есін жиып, Құнанбай балаларына: «Болыстықтан түсемін, мөрінді өз қолыңа беремін. Базаралыны «ел бүлігі» деп, жамандап көрсетіп беріп түсемін. Әке, тек жанымды аман қалдыр!» деп шапты.

Дәл осы алай-түлей күндерде Тәкежан аулына тағы бір оқыс әлек төнді. Бұл соққы адамнан емес, аспаннан, күн райынан басталған. Барлық көрші ауылдар қыстауына қонып, жылы үйге кіріп алса да, Тәкежан мен Әзімбай кедей ауылдардың қысқы қорығына малды жайғанды үнем көріп, көшпей отырған.

«Пәле осынардан шықты» деп өшіге түседі де, өз қыстауына өз малын бастырмай, ұдайы кедей ауылдардың қыстау-қыстауының үстіне бар малын қаптатып, тапап жеп отырды. Әзір бұл тұсқа қар жаумағандықтан қаншалық қатты суық болса да, шыдап келген.

Әз жерін қысқа сақтап, жаттын жерін олжа қыла тұру, мұндай есепқор, қаскөй, малды ауылға әр кезде армандай болатын.

Ал қаза шеккен ызалы, пәлелі күндерде жуан ауыл бұрынғы еп, есебін енді күйінді болған сылтауына сүйеп отыр. Мұндай жандар ең соңғы тынысына шейін, ажал сағатының өзінде де сол ажалмен араздасып, ұстасып, пәле жапсырып, сідет артып өлер еді.

Бірақ дәл осы жолы Тәкежан, Әзімбай қаншалық арам есепқор болса да, сол есебі шегінен асып кетіп, кесірге өздері әдейілеп киліккендей болды.

Күздің қысқарған күні кешкіре бастаған шақта, алыстағы Шыңғыстың ұзақ ирек жоталарына қалың қара бұлт қона берді. Аз-ақ уақыт ішінде сол бұлт еңдеп өрлеп, бүктетіле жайылып, аспанның бір жағын қаптап алды.

Әзберген, Шүйгінсуға беттеген тұсында әлпеті аса жаман қатты қаһардай асыға жаланып, апшыны қуырып келеді. Таудай зор қара бұлт лезде шыққан ақ бұлтпен алыса шарпысып, араласып кетіп, бүліне жұлқынады. Сәтте түнеріп қараңғы тартып бара жатқан аспанда таулар тулап, әлем апаты бар бүлігін айдап келе жатқандай,

Сол сұрапыл көшкіннің суық тынысындай, шапшаң хабар-шысындай боп қатхы жел соға жөнелді. Дауыл желі тынымсыз-дана салған сайың өктеп қатайған әрі өлердей суық, өрі бет қа-ратпастай әткір ызғарлы. Бұл кезде мал атаулы ауылға кеп тығылып, әлсіз ықтырмаға паналап қалған. Ымырт бүгін әп-сәтте жетті де, түн қараңғылығы тез төнді. Енді бұлт бейнесі, аспан әлегі адам көзіне көрінбейді. Бірақ жел дауылға айналып ап, өкіріп тұр.

Айналада шилер, шеңгелдер суылдап, жел шулап, ысқырып, дүние азан-қазан боп барады. Түннен, суықтан сескенген мал атаулы маңырап-мөңіреп, иттер арсылдап тынымсыз үріп, ауыл үстіне қалың шу тағы орнады.

Тәкежан, Әзімбайлар жылы киініп алып, дамыл таппай айқайлап, бұйрық етіп тыста жүр.

— Күн жаман боп барады! Сақ бол!..

— Малға сақ бол, шығып кетпесін!

— Ықтырманы баға көріндер. Малшылар, қатындар, тегіс тыста бол!

— Шық тысқа тегіс, көз айырма малдан!..

— Ықтырма құламасын!.. Малға ие бола алмай қаламыз!..—десіп, әбігер-әлекке түскен малжанды байлар ақыра айқайлап жүр.

Аралары әдейі мал үшін тығыз қонған он шақты үйдің барлық еркек-әйелін, баласына шейін айдап шығып, қораның шет-шетіне қарақшы ғып қойған. Тәкежан барлық жұртқа тағы бір әмір берген.

— Айқайлап тұрындар! Малды шәйт-шәйлап қайырып тұр. Ес болындар малға. Қасқыр... Мұндайда қасқыр араласып жүрмесін, айқайла! Дабыста! Үзбе айқайды!—деп, әртұстағы барлық жанға қатты бұйрық тастап, тынымсыз кезіп жүр.

Қазір бұл ауылдағы күзетші, сауыншы, түйеші, қауғашы, отыншы, асшы атаулы — бәрі де жаман жыртық киімдерінен жел азынап, бүрсең қағып, бай малының қамында жүр.

Үзақ күнгі қара суықтан қатты жаурап, қалтырап үшып келген Иса ғана әзір үйде, жылына алмай дірілдеп отырған. Мұның күйін көрген Иіс байларды қарғайды.

— Үсіп өлер болдың-ау, қарашығым, кеселдінің малы деп! Қойың құрғырдың қойы неге құрымайды жылқысындай... өлде маған. Ыстық ұртташы, тым құрыса!— деп, құр шай мен қытық құртты баласының бауырына, иегіне ұсына береді.

Үй ішінде және де жөнді от жоқ. Қара лашықтың бар тесігінен, іргесінен жел азынап, баспананы пана емес, анық құлан түздей суытып, бүрістіріп тұр.