Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Иса Әзімбайды таяғымен қоса итеріп тастап, жүгіре жөнелді. Қолында шоқпары, үстінде жалғыз көнетоз шапаны бар. Егігі де шойқиған, жыртық-тесігі көп еді. Жүгіре бере өкшесінен су кіргенін сезді. Бірақ оған қараған жоқ. Ығып кеткен қойдың артынан, жазықсыз малға жаны ашыған бетімен қатты жүгірді.

Қойдың ауылдағысы да бой бермей, бөліне жөнелердей үйтқып жүрген. Сондықтан барлық еркек-әйел сол қалың қойды қоршап алып, айқай салып қамап тұр.

Иса қуған бір топ қойдың қанша екенің ешкім аңғарған жоқ, әйтеуір, ықтырманы тап ортасынан жел құлатып кеткен сәтте бір топ қойдың үркіп, жосып жөнелгені, бой бермей кеткені мәлім. Артынан қуғандар да болмай қалды. «Оны қуатын кім бар?» дегенде, Төкежанның есіне Иса түсіп, Әзімбай екеуі қоса үмтылған болатын.

Иса айқайды салып жүгіріп келеді. Қойға ес болсын деп және қасқыр маңайласа адам даусынан жасқансын деп, ыққа қарай кеткен қойға айқайын үзбей ұмтылады.

Енді аңғарса, қатты дауыл үстіне сабалап жауын да құйып кетіпті. Әп-сәтте сол жауын қиыршық қарға айналды. Қолы мен мойнының, бетінің ашық жерлеріне тиген қиыршық қар темірдей, жүз инемен шанышқандай сұққылап, соққылайды.

Қой қайтіп шыдасын! Ықтап алған бетімен, бастарын төмен салып, жондарын суыққа беріп, бірін-бірі паналай түсіп жосып барады. Иса айқайын үзбей отырып, әбден өкпесі күйген шағында ыққан қойды куып жетті. «Шөйт-шәйлап» арасына кірейін деп еді, біріне-бірі сығылысып алған тоңған қойлар жорта отырып жол бермеді. Сонан соң ағашымен шеткі қойларды жасқай отырып, жүгіре түсіп алға шыға берді. Осы сәтте беті жел өтіне қарағанда, дауылды соққының қандай қатты, кәрлі екенін енді аңғарды. Бет қаратар емес. Омырауын аша соққан үскірік өзінің де мойны мен бегін, кеудесін, қолы-басын қарып барады. Сонда да қойдың алдын іркілтпек боп айқайын салып, кейде «шәйт-шәйт!» деп қатты арпалысты. Басын амалсыз тұқыртқан өткір сокқы кейде өзін де құла-тып кете жаздайды. Омырауын асығыс қымтай жүгіріп, қойды сәл-сәл байыздата беріп еді. Дәл осы кезде сол жақ бүйірден қалың шоғыр боп кеп қара барқыңдап жұмарланған бір тасқын ақтарыла берді.

Иса жинап топтаған қой шамасы елудей еді. Сол қойлар енді тас-талқан боп, маңырай шулап, дүркірей бытырап, безіп жөнелді. Иса енді ғана аңғарды. Жаңағы ағынды шоғыр, кәрлі тасқын анық осындайдағы апат жау қасқыр тобы екен. Жақындап ағызған топтың ырсылдап, тістері сақылдап, құтырына құлшынған зәрі білінді. Маңырап безген қойлар енді Исаға жалынып, жәрдем тілегендей. Байдың малы, Әзімбай иттің малы болса да, қой байғұста не жазық бар? Жасынан осындай момын жануар қасында үнемі жанасып өскен Исаның мына малға жаны қатты ашып кепі. Ол енді ес те жиып алды. Әзіне де оқыс болған ызалы қайратқа мініп, айқайды салып, қасқырларға үмтылды.

Жаяу, жалғыз Исаға қарсы қойға шапқан қасқырдың саны бесеу екен. Бұлар Исаның жанынан ағындап өтіп, айқайын елеместен қойға шапты. Иса арпарынан үшып ұмтылды. Сол сәтте алдыңғы ақшыл бөрі осы топтың анасы — қаншық қасқыр екен, бара бір саулықты алып соқты. Өзгелері жақында арлы-берлі жосып жүрген қойларға қарай ағыза берді. Иса енді айқайын елемейтін аңғарды таныған соң, басқа бір тәсілге мініп алған. Үлкен қойды алып соққан өлекшін тыпырлаған қойдың тамағын орып-орып жіберіп жайратып тастап, енді басын көтере беріп еді, дәл осы шақта үнсіз жеткен Иса шоқпарын құлаштап көтеріп ап, ақ қасқырды дәл қара түмсықтан періп кеп кетті.

Өршеленген жігіт шоқпарын тағы шапшаң көтеріп ап тағы соқпақ еді, сол сәтте жаңағы қасқырдың ойда жоқта омақасып құлап түскені көрінді. Өзі тамақтаған қойдың басына қатарласып өз басы да сылқ түсіп, тырая кетті. Қара тұмсықтан тиген соққыға ит те, қасқыр да осал болатынын Иса көптен білетін. Соны ойлап қасқырдың жонынан ұрмай, тұмсығын меңзеп ұрған. Енді өзіне-өзі сүйсініп: «Ал бәлем... Шоқ... Жат солай!» деп тағы да екі-үш рет қара тұмсықтан періп-періп жіберді де, жүгіре жөнелді.