Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Бірақ осы жайдың бәрін Исаның өз құлағы бұл күндерде ести алмай тұр. Өйткені дауылды күндерден үш күн өткенде Иса қатты науқастанып, төсек тартып қалды. Қазір оның жатқан жері киіз үй емес, кішкентай ғана түтіктей тар, жер үй. Төбе де аласа. Ол ыстан қап-қараі болған жіңішке, қисық сырғауылмен жабылған. Және сол төбеден ескі қамыс қоқсып шығып, салбырап тұрған жаман бөлме. Қойшының үйі аталатын бұл бөлменің есік алдыңда Тәкежанның қой қорасы. Есік ашылған сайын үйге келетін жалғыз мол иіс — қалың қойдың шуашы мен жас қорданың иісі. Күндіз-түн осы күлімсі дертті иістен басқа, таза ауадан леп келмейді.

Бұл үйдің асты сызды, тасты қара жер, терезенің орнына бай үйінің сынған шынысынан бір ғана көзді саңылау етіп кірпіш арасына кептеген. Сорлы үйшіктің әр бұрышында қамау орнындай жүдеу қараңғылық. Қабырға атаулыда сылау жоқ, тек қара былжырды баттастырып жаққан қопал жапсырма бар. Пеші жоқ, сызды қараңғы көрдей үйдің аласа ғана үйілген кескінсіз, қап-қара күйе қазан аспасы тұр. Осы үңгірдің өзіне кіргеніне де момын үйдің іші ырза болғандай. Күндіз-түн үстерінде азынаған қара желден, қатты суықтан сәл құтылғанға шүкірлік еткен болады.

Дауылдың ертеңінде «тағы бір апат боп кетер» деп малы үшін сескенген Тәкежан енді қыстауға көшкен-ді.

Сол қатарда жыл сайын осы ауылдың қойшысы тұратын дәл осы жер үйге Иіс те кеп кірген. Исаның соңғы көшер күннен бастап бойы ауырлап, басы алып түсе беріп еді. Қыстауға қонған күннің ертеңінде, кешке жақын қатты ыңқылдап мұрттай ұшты.

Салғаннан қызуы асқындап, демі тарылып, тыным ала алмай, дөңбекшіп ауырды. Талайдан бері күн бойы ез үйінде болмайтын Иса жығылған күннің ертеңінде қатты қиналып жатса да, өз үй ішінің жанына жақын жандарының тірлік болмысын көріп жатыр.

Ішқұстадан уланғандай боп, сыртына шығармай, дертті қабағын түйіп жүз толғанады. Мал дегенде жалғыз көк сиыр енді

суалуға да жақын екен. Ішер ас жоқ. Кемпір шешесі таң атысымен көк шалап қып шай ішгі, қатқан құртты сол шайына салып, жібіткен боп талшық етеді. Екі балада ойын жоқ, ашылған қабақ, сөз де жоқ. Олар да сол ыстық көк суды құмар асындай ішкен боп, бұрыш-бұрышта әкесі мен шешесіне жалтақтап, ұрке қарап бүрісіп отыр.

Ауру әйел шоқпытына оранып, жаман жөткіре береді. Бар үй ішінің тосатыны Иіс, соның бай үйінен қайтқанын болымсыз талған үмітпен күтеді. Кәрі әже байғұс күзден бері байлар үшін малма сапсыса, енді қаражан бәйбішенің тапсыруымен жіп иіріп, шүйке түтіп, арқан-жіп есуге кіріскен. Қысы-жазы мұның қолын Қаражан сондай үздіксіз істен босатқан емес. Қазірде сол жұмысына салған-ды. Бай үйінде күнұзынн отырып, белін жаз-бастан әрекет ететін Иіс күнде кешке, ымыртта қайтқанда үйдегі балапандарына болымсыз тамақ әкеледі. Бай дастарқанынан, ас-суынан қалған сорпа-сүйек, құр бидай, қатқан ірімшік сияқты түйіршіктер алып қайтқан болады. Үй ішінің талшығы осы.

Иса есі шала кірген шақтарда, осыны көріп көп уһілейді. Кеудесін әрі дерт қысып, әрі арманды шер қысып, өнбойын тырналай береді. Шешесі қасына кешке келіп күрсіне түсіп отыра бергенде, іптегі шерін жасыра алмады:

- Айналайын апатай-ай, көрдің -ау! Босағада шіріп кеттің-ау, енді не боларсың!.. Әттең... арманда кетем бе... Тым құрыса, сендерді айуан емес, адам дерлік біреудің босағасында да қалдырмадым-ау!..—деді.

Шешесі мен өйелі Исаның сөзінен шошып, зар қақты. Екеуі де дертті асылының басын құшып, қолдарын сүйіп, еңіреп қоя берісті, Екі бала да жас жүректері шошып, жылап жіберді.

Иса өз дертін анық танығандай. Науқасына бес күн өткенде ыстығы тыным бермей жан алқымға келгендей болды. Аласұртқан ауыр дертінің енді естен айырар сандырағы араласты. Исаның кеберсіген еріндері бір нәрсені сыбырлағандай болады.

Жаны шошыған шешесі мен әйелі бетіне төңіп келгенде үнемі бір алысқан, егескен кәрлі сөздер естіледі. Не деп жаіқаны ұғымсыз. Үзік-үзік ұрыс үні сияқты.