Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

— Халық кім дейсің ғой! Халықтың бірі — сол Иса, оның зарлап, жетім-жесір боп қалған шиеттей балалары мен кәрі шешесі, науқас жесір әйелі. Қандай асыл ұлы еді елдің, сол Иса! Бір сен үшін еткен ерлігі мен азамат қайратының өзі қанша? Әзімбай екеуіңнің қолыңнан келер ме еді, сол қасиетті қайрат? Жоқ! Дәл өлер сағатына шейін қасқырмен алысқандай қайсар егеспен өтіпті. Кім білсін, қасқыр ғана ма сонда лағынет айтып қарысқаны егеспен өтіпті. Кім білсін, қасқыр ғана ма сонда лағынет айтып қарысқаны! Сол ыза, дертінің қарғысының жарымын саған, сенің қасқырдай жауыз балаң Әзімбайға арнамағанын қайдан білдің?..— дегенде, Абай бір түрлі ақындық сезімталдық, көрегендік жасағанын өзі де сезбей қалды.

Дәрмен соңғы сөздер тұсында Исаны ойлап, егілгендей боп отыр еді. Абай аз тоқтады да:

— Солармен болмай кіммен болайын? Базаралыда осылардың бірі! Көздерінді ашып қара, егер оны ұстататын болсаң, өзің сезіп отырған бар пәлені қоздырамын. Біліп қой! — деді.

Осы сөзді аяқтай бергенде, Тәкежан мен Майбасар шыға жөнелді.

Исаның жайын сөз қылу - Тәкежаннан құтылудың шарасы емес-ті. Абай сол азаматтың қазасынан бері қатты толқуда болатын. Жігііің елімін есіткен күні Дәрменді жіберген, Дәрмен Исаны қойысып болып, Иіспен, үй ішімен кеп сырласып, мұндасқан-ды. Өзінің Оспан аулына қойған азқойынан бір семіз қойды Исаның үйіне әкеп сойып та берген. Және екі баланы құшақтап сүйіп, үй ішімен бірге жыласып отырып, бұдан былай үнемі жәрдем бермекке серт еткен. Исаның бар арманын да, ауруы мен қазасын да, оның аллында қасқырмен қалай алысқанын да түгел ұғып, Абайға айтып қайтқан-ды. Абайдың жаңағы Тәкежанның ойында жоқ бар жайды біліп отырғаны сол Дәрменнің әкелген хабарынан.

Тәкежанмен бірге Шұбар да қозғала беріп еді, оны Абай ұстап қалды.

Осы Шұбардан Күнтуға арнап хат жазды. «Болыстығыңнаң түсетін болсаң, жөніңмен түс! Базаралыны көрсетуші болма!»— деген бұйрық хат. Оспанға да: «Болыс болсаң, халықтың қар-ғысынан аулақ бола гөр! Арамыз ашылып көрген жоқ еді. Бұл жолы менен шет жайылар жайынды да аңғарып жүрмін. Ағалық жалғыз тілегім болсын, қандай әзәзіл еліктірсе де Базаралыны енді ұлық қолына байлап берме!» деп, барынша өтініп жазды.

Сонымен Базаралы, Тәкежан дауы ендігі барлық зіл, сал-мағымен, айла-тәсіл тартыстарымен көп атқамінерді қоздырып, Семейдің қаласына ауысып еді.

Қалада Құнанбай жағының сөзін сөйлеген қуғыншы даугерлер тіпті көбейіп кетті. «Қарғаның көзін қарға шоқымас» деп, ел атаулыны өзінің жемі көретін қарға-құзғындар бірін-бірі екілендіріп жүр. Байға қарсы шабуыл бастаған өжет топты өлердей жазғырып, кінәлап, ыянаттап жатыр. Бай атаулы пәлесі мен шарпуын айналаға шашып жатты. Кейбіреулері тағы да ұлыққа кірісті. Көпшілігі: «Елдің келесіне саламыз! БірТобықты емес, көп елдің келесіне салып, көп тентектің бәрінің есінен кетпес жаза, соққы береміз» деседі.

«Базаралы —Тәкежан дауы» дегең бәлеге бүкіл бір ояз, Семей оязының болысы мен жуандары ат салыса бастады. Аршалы Керейінен — Рақыш, Бәсентиіннен — Әлі, Бурадан — Алдоңғар, Ылди бойынан — Нұрекенің Темірғалиы, Көкеннің Уағынан — пысық болыс Нұрке, Қарағай ішіндегі, ішкі жақтағы Белағаш болысынан — ширақ, шебер Айтқазы, Семейтау болысынан — Шынжы сияқты бүкіл бір ояз ел сабағы қосылған. Әрі әкім, әрі жуандар қазір Құнанбай балаларының айналасына қатарын қосып, білегін де, тілегін де біріктіріп алыпт

Оразбай болса, елде жатып алды. Жігітек пен Ырғызбайдың мынау тұста қатты қағысқанын ол ішінен ұнатпайды емес. Қайта, «түрт сайтан!» деп отыр. Бірақ көрініп Жігітек жағына шығу былай тұрсын, қайта Құнанбай ауылдарына тіл жеткізеді деген кісі-лердің көзінше ол да, Абыралы да құйрықты сыртқа салып, бұлаң береді. «Құдай көрсетпесін! Бұндай бәлені Тәкежаң басына тілейтін аталы жау емешін. Бәлекеті өзімен кетсін Базаралының! Бүйтіп насырға шабады деген кімнің ойында бар? Тіпті, бүгін