Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Одан басқа танитыны Аршалы бойындағы Керейдің болысы, ұзын қара сақалды Рақымы еді. Бөсентиіннен үлкен байлықпен аты

шыққан Нұреке дейтін жуан бар-ды. Соның сәнді киінген, бұла боп маңғазданған семіз, қызғылт сары мырзасы Темірғали төрде жібек орамалмен желпініп отыр. Оны да Базаралы таныды. Темірғалидың жанында осы бай үйдің иесі, Көкеннін болысы — Нұркенің өзі отыр.

Енді сөзді бастап, терғеуғе кірісетін ниеттерін білдірген сол Нұрке. Салқын жүзді билердің сыздана қалған ажарын Базаралы бағып отыр. Кіргеннен бері бір Айтқазы болмаса, бұған шырай берген би, болыс болмаған. Бәрі де шіренген. Бірі байлығына, бірі еліндегі жуандығына, бірі болыстық әміріне, тағы біреулері осы отырыстағы киім сәндеріне мәз болған. Сере түскен, кекір, тәкаппар жандар сияқты. Олар және кесірлі қырларын жасыр-мастан, Шұбарға тегіс амандасты. Оған өздерінің орталарынан орын да берісті.

Дауды естуге енді келіп кірген Тәкежан, Оспан, Ысқақ үше-уіне де есік жақта отырған би, болыстың бәрі жапырлап аман-дасты. Түрегеп қол берісіп, көріскендері де болды. Бұл ажар билердің Құнанбай ісін тергеуші емес, оның жоқшылары екенін анық танытқандай. Аралық ағайын сөзі емес, Тәкежанша бұлар да тегіс араңдарын ашқан. Базаралыны жаулауда сол Тәкежанның сойыл соғары болатындай.

Базаралының ер көңілін мұндай көрініс жирентсе де, жасыта алған жоқ. Нұрке жиынға жариялап «енді сөзге кірісеміз!» деген жерде Базаралы үлкен кісесі бар, күміс белдігін белінен шепті. Қаптал шапанының омырауын серпіңкіреп ашып, малдас құрған қалпында төрдегі билерге қарады:

— Үәй, билер!— деді.

Үнсіз отырған үй ішін өзіне еріксіз жалт қаратты. Кең маңдайы аппақ боп айқындаған. Еркін шабытты жүзіне жас шағының ажарлы қызғылт нұры шыққан Базаралы үлкен, кесек сұлу кескінде. Көтеріліп алған иығы мен кеудесі мынау отырған барлық адамнан асып, биік тұрғандай. Малға бөккен, киім-бұйымға бөленген мырзасымақ, байсымақтың бәрінің ажары болымсыз, жүпыны киім ішінде болса да, халықтан шыкқан Базаралы қасиет ұлындай. Ол жаңағыдай кезексіз үн қатып, жұртты өзіне тартып ала, аз күлімсірей отырып, оқшау бір сөз тастады.

— Ойдағы ұлық, қырдағы қазақ болып, бас қосқан келелі жиының екен. Ағайын! Көбіңнің түсінді танымасам да атағынды, тегінді білуші едім. Біреулеріңіз көршіміз У ақтан, біріндз Керей атам, Бура, Матай атам ұлдары екенсіндер. Бастас туысын,

қыдірлейтін ағайыным Бәсентиін баласы да бар екен. Дауға келіп отырған менің мырзаларым, мынау Құнанбайлар болады. Бұның қарсысында мал-пұлы жоқ, әрі құны да жоқ, бір шөкім кедей атынан мен кеп отырмын. Құнанбай баласына қайратпен, байлықпен, бақталаспен не басқа тайталаспен тең келермін дейгін мен емеспін! Бұл Құнанбай баласында алтын да көп, ат та көп, ас та көп. Құданда, тамыр-танысы бір Тобықты емес, бүтіл Семей атырабында да көптен-көп. «Үзын арқау, кең тұсау» бұнда болғанда, «қысқа жіп күрмеуге келмес»— менмін! «Еңкейсе Ертісі, шалқайса Шыңғысы» дейтін бұлар болғанда, қасында қанат тұтар жалғыз-жәутік серігі де жоқ — менмін! Бірақ...—деп, тағы да көтеріле күліңкіреп алып, Базаралы осы сөзді бастағанда айтпақ болған мұратты жеріне жетті.

— Құнанбай балаларының өздеріндей жақсыларға беріп жатқан асы мен сыйы мол ғой. Ал түгім жоқ болса да, ойлап, барлап қарасандар, менің сендерге беріп жатқан парам, сыйым осылардың сый-сыбағасынан сонағұрлым көп екен! Сендердің елдерің болсын, өздерің бол, бұл күнге шейін осы дуанда Құнан-байдан жуанды көрдің бе? Көрмедің! Бұған кәр өтеді, бұларға қарсы адам баласы басады деп білдің бе? Білмедің! Ойламадың. «Бұлар Құнанбайдан туды ма, ііші, құдайдан туды ма?» дегендей көруші ең. Менің сендерге берген парам сол — дәл сол Құнанбай баласы да өзіміздей адам баласы екенін таныттым. Ұрсаң, оған да таяқ өтетінін, жұлқыласаң, оның да жыртылатын жағасы барын таныттым. Тіпті, одан әрі батыл бекем ұра берсең, тұра бере алмай, омақата жығылып, олуге де бар екенін таныттым. Біле білеендер, мен осындай сый бергенім бар!—деп, сылқ-сылқ күлді.