Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Семей оязының бұл істі тергейгін болысы мен билері бай Нұркенің кең созылған қонақ үйінде жиын екен. «Билер шақыртады» деп үй ішінен хабар келгенде, Базаралы езінің екі жолдасымен қораның ішінде отыр еді. Қазір ол тік басып, салмақты,ойлы жүзімен билер алдына қарай жүрді. Қасындағы екі жолдасын қалдырмай, «сендер де қасыма еріндер!» деді.

Бай үйінің кілем, сырмақ жайылған алдыңғы бөлмесіне кірісті.

Нұркенің приказшігі Атамбай дейтін қошқар тұмсық, ұзынн бойлы қара саудагер билер үйі мен бұл үйдің арасында хабаршы, даяршыда жүр екен. Базаралы тура тартқан бойымен билердің үстіне кірмек еді. Атамбай, қолын созып, «аз тоқта» деп, осы бөлмеге отырғызып қойды. Ішкі есіктен шыққан Шұбарға да Атамбай: «Мырза! Сізге де тоса тұрсын десті» деп, оны да осы бөлмеге аялдатты.

Арада аз уақыт үнсіз өтіп еді. Базаралы бөлме ішін енді барлап қараса, елден келген болыс, билердің саптама етіктері, қасқыр ішіктері, жалпақтөбелі үлкен тымақтары осында бір қабырғаға үюлі, сүйеулі тұр екен. Етік, тымақ бейнелері Тобықты үлгісіне ұқсамаңды. Кейбір етіктер жарма қоныш, кейбірінікі қаздиған биік өкше, кейбір мол пішілген тымақтардыңтөбесі өрескел жалпақ келген. Базаралы осы киімдерге көз тастап, Шұбарға қарап, салмақты мысқыл айтып қойды.

—Мынау жалпақ төбелер үстіне кіргізбей, сен екеумізге етігін күзепіріп қойды-ау! Мені қойшы! Бай мен жуанның қай қырына ілінбей, шыдамай жүрген жанмын. Ал, бірақ, Шұбар мырза, сен қайтіп шыдарсың?— деп сақылдап күлді.

Сарбас пен Әбді қаланың тәртібінен, байлардың сәні мен қырынан тартыншактап, қысылғандай еді. Мынау жерде олар Базаралының мінезіне сүйсініп, қатты күлісті.

Бұл сөз әдейі Шұбарды мұқыту үшін, жүгініс алдында аз да болса жасытып алуға айтылып отырған арбасудың әзілі екенін Сарбастар жақсы түйген.

Шұбар да осыны сезбей калған жоқ. Бірақ ішінен Базаралымен бұл арада ырғасуды өзіне қажет деп білмеді. Оның аузында айтар сөз, сөз ғана емес, от сияқты лапылдап тұрғандай көрінеді. Әзілмен ырғасу оңай да емес. Шұбар Базаралынан алдын ала соққы жемекші емес. Және онымен бұл арада жауаптасуды да өз басына кішілік санар еді. Осыны ойлап ол Базаралы сөзін есті-меген кісі болып, қалтасынан күміс портсигар алып, папиросын түтатты. Қала тігіншісі тіккен ұзын қара мәуіті бешпетінің қаАасына қол салып, әрлі-берлі тік басып жүрді.

Базаралымен қатар Шұбарды да осында бөгелтіп отырған анау үйдегі билердің есебі. «Екі жаққа теңбіз» деген ажарды танытпақ. Бірақ ол билер арасында Құнанбаңдың өзге балалары: Тәкежан, Оспандар отырғанын көрмегенсиді.

Енді біразда бұларды билердің бөлмесіне қайта шақырды. Алдарынан есік ашып, Атамбай саудагер үйге енгізді.

Есіктен төрге шейін жайылған қызыл жібек кілемдер. Қабыр-ғаларда қымбат, кестелі қалың жібек тұскиіздер. Әр жерде алтын-дап айшық-айшық етіліп жазылған дұғалықтар бар. Батсайы қа-лың көрпелер кең үйдің төрт жағын бірдей жарастықпен жапқан екен. Әрбір қонақтың сыртында екіден, үштен жастықтар жатыр.

Кіргендердің сәлемін үй іші дабырламай, ақырын алысты. Базаралы бұл отырғанның ішінен біраз кісіні таниды. Жасы өзгелерден кішірек, аласа бойлы, жұқа жүзді Айіқазы болыс, өзгенің бәрінен бұрын, Базаралымен жақсы амандасты. Бұның айдаудан қайтысына «қайырлы болсын» да айтып қалды.

Айтқазы — Қарағай ішівдегі орыс поселкелеріне аралас отыратын Белағаш атты қазақ болысының жаңада болған, пысық болысы. Өзінің сүйегі — Тобықты ішіндегі Көкші. Ішкі жаққа ертеде барып мекен етіп, сауда кәсіппен байып алып, бұл күнде болыс та болған. Базаралы оның амандасуын ішінен ұнатып қалды.

Бұл билердің ортасында сол бір Айтқазыдан бөлек Тобықты баласы жоқ. Бөрі де басқа рулардың адамдары, Айтқазы туралы Базаралының ойлағаны: «Кім білсін, бұрын елден кеткенде Ырғызбай, Құнанбайдан бұлар да зығыр жеп, сауырын алдырып кеткеннің бірі емес дейсің бе? Маған, әлде, «жасымай, еркін болсын» деп, әдейі шырай беріп отыр ма екен!» деп қалған.