Путь Абая. Книга IV / Абай жолы. IV кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Сейіл Дәрменге құптай қарап, бет әжімін мол жиыра, қатты күлді де, әңгімесінің соңын айтты.

– Сол тері-терсекті "жолда бүлінген" деген боп, отыз кісі жемшіктің еңбек ақысын жегелі отыр. Ат көлігіне бұрын атаған болымсыз пұл-мұлын да бермеудің айласын істеп жатыр. Інім ауру, өзім бара алмаймын. Бірақ бұндағы үйлері ашыққан, өздері тон тоздырып, ат арытып, жүдеген отыз жемшік, күн сайын зар қағып, Сейсекенің қақпасының алдын күзетеді дейді. Міне, Абай! – деп, ас пісер алдында Сейіл Абайға шаққандай бір уайым сөзін қорытты.

– "Бәлен жерде алтын бар, барсаң бақыр да жоқ" дегендей. Байға күні түскен кедейдің қырда да, ойда да көзі ашылар шақ жоқ екен ғой! – деп тоқтады.

Абайлар осы Дәмежан үйіне қонып шығып, таңертеңгі шайға жаңа отырған еді, үстеріне жүрісі шапшаң, көз ажары жайнай түскен Кәкітай қатты дауыстап, ашық сәлем беріп, кіріп келді. Дала бүгін де аяз екен, етігінде қырау ызғары бусанып, білініп тұр. Кішкене мұрты қою қалпында, сіреуленген мұз боп қапты. Ол шешініп, амандасып болмастан Абай: "Почтаға бардың ба, хат бар ма?" – деді.

Кәкітай қойнына салып, әдейі асығып әкелген екі хатты Абайға ұсына берді.

– Почтаға бармас бұрын алдымен Құмаштыкіне соғып ем, сонда кепті, – деді.

Абай екі хатты бірдей жыртты да, соңдарындағы жазылған шақтарына қарады.

– Мына біреуін жазғанына жиырма күн бопты. Мынасы соңғы хат, он екі күн! Мағашқа жұма сайын хат сал деп ем, жібергені осы ғой. Почта бөгеліп, екі хаты бір кепті ғой! – деп сөйлей отырып, көзілдірігін киіп, әуелі алғашқы хатты қарады.

Хаттың басы жай сөзбен жазылған екен. Аяғы Мағаштың өлең хаты. Абай үндемей хат оқығанда, Кәкітай, Дәрмен, Баймағамбет, Дәмежан – бәрі де қыбыр етпей, тек Абайдың жүзіне қадала қарап қалысқан еді. Мағаш өз хатының аяғында, алғаш сезген қасірет шерін барынша шыншыл, ыстық жүрекпен өлең жолдарына тізіпті. Абай соған ауыса бере, қатты бір күрсініп алды.

Ыңқылдап жатыр екен жаңа барсам,

Көз жасым тоқтата алмай болдым сарсаң.

Сұп-сұр болып жатқанын шалқасынан

Көкірегім көреді, кезімді алсам.

Көзінің еті кеткен, арықтаған,

Сүйек, сіңір бәрі де анықталған.

Ақ кенептің ішінде аппақ болып

Ол ғазиз болып жатқан қайран ағам! –

деген жерге жеткенде, Абай көзінен көзілдірігін жұлып алды. Өңі сұп-сұр боп кеткен. Екі көзі мөлтілдеген жасқа толы. Хат жолдары бұлдырап, көз алдында ерігендей, танылмай жоғала берді. Қос қолымен бетін басып, үнсіз отырып қалғанда, Дәрмен мен Кәкітай қатарынан жылап жіберісті.

Бұлардан гөрі ересегірек Баймағамбет: "Соңғы хатты оқыңдаршы" деген еді.

Абай қайтадан тез бойын жиып алды да, сол хатқа қол созды. Екінші хаттың хабары алдыңғыдан тәуірірек екен.

"Әбіш ағамның көңілі біз келгенге көтеріліп қалды. Тамағы да тәуір сияқты. Ұйқысы да осы күні тыныштау.

Енді лазарет пен жақсы-жайлы пәтердің екеуі де бірдей, қолдарыңа алып емдетсең де болады" деген соң қуанып қалдық. Бері қарады ма деп доктор сөзінен үміт қып, қаладағы бір күтімді, жайлы үйге алып шықтық. Осы күнде Әбіш ағам өзімнің қасымда. Тұрған үйіміз Әбсемет деген шалақазақтың үйі. Өзімізге дос-жар адам. Сұраса келе бізге жиен боп шықты. Қазір соның үйінде бір жағынан докторға емдетіп, бір жағынан бие саудырып, қымыз беріп, күтіп тұрмыз. Алдыңғы күнді аллаға тапсырдық!" – деген екен.

Абай бұл хатты алғашқыдай емес, сәл бір жұбаныш хаттай қабылдады. Екі-үш рет әр тұсын дауыстап оқып шықты. Енді соның артынан үй іші әр үнмен тілек айтып, құдайына жалбарынып, шүкірана етісіп қалған еді. Осы арада қағаз, қарындаш тапқызып алып, аял етпестен бүгін-ақ Абай қайта хат жазуға отырды. Ауыз үйге шығып, кішкене текшені өз алдына қойып, Кәкітай да жазуға кірісті. Терезенің жақтауына сүйеніп Дәрмен де жазады. Бұлар да сәлем хаттарын, бар бейілдерін беріп, жазып жатты.