Путь Абая. Книга IV / Абай жолы. IV кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Сол сағатында өзінің астындағы осы, "бір жесірдің құнындай" дейтін атын сыйлаған. Бар атырапқа атағы шыққан "Дәттің Торжорғасы" дейтін сәйгүліктің ер-тоқымын алып, Мағаштың қолына ноқтасымен ұсынған болатын.

– Еліңе де ала барғын. Абай ағаға: "Ұлы жүздің бір баласы сәлемдемеге жіберген бір тайы еді" деп алып кеткін! – деген-ді.

Міне, қазір Майқанның Ташкент аллейіне қарай әлі де қатты тайпалтып, соқтырып келе жатқан Торжорғасының осындай өмірбаяны бар-ды. Сол сағатта мал базарынан шығып, Әбсәмет үйіне Дәтпен бірге келгенде, осы Старокладбищен көшесімен жеткен болатын.

Доктор Әбіштің қасында сағатқа жуық отырып, соңғы үш-төрт күннен бергі өзгерісін байқады да, көп жадырап жұбаныш сөз айта алмады. Төмендеп, ақырын баяулап сөніп бара жатқан қимас жан, жақсы жанның ауыр халі бар. Бұл ауру Фидлердің әзіргі білген білімінің күшінен, шамасынан тыс ауру.

Көктемге жетер ме, жаз шықса, күн жылынса, "тым құрса туған жеріме қайтып жетіп, бір жайлы болсам!" деген арманды да бүгін Әбіш анықтап айтқан еді. Қасына Мағаштар келгелі әкесінен, аға-ініден, анасынан, жарынан сағынышты хат-хабарлар алғалы Әбіш туған елін, ыстық ұясын, әке-шеше бауырын соншалық сағынатын. Сол жайын көптен бергі дәрігері ғана емес, сырлас, мұндас жақынындай көретін Фидлерге бүгін ашып айтып еді. Туғандары келгелі науқасы жеңілеймесе де, көңілі көтеріліп, уайымы азайған Әбішке Фидлер бір уақыт лазареттен шығып, осы үйде жатып-ақ емделуге рұқсат еткен. Соның орайына өз мойнына әрбір үш күнде бір келіп тұратын бөгде сапарды ренішсіз алған.

Әбсәметтің жарығы көп кең бөлмесін Әбішке босаттырғанда, ол өзі қадағалап қарап тұрды. Үй ішіндегі түскиіз, кілем, сырмақ, текемет сияқты шаң көп боларлық жиһаз, бұйымдардың бәрін жиғызып, шығартқан-ды. Әбсәмет болса, Әбішке лазарет бере алмайтын қымыз әзірлетіп отыр. Осы қорада үш қысыр бие сауғызып отырған. Доктор мұндай жайда жазылатын рецептімен дәрмені аз, көмегі көмескі дәрісін береді. Үнемі өзі қарап, ішіп-жемде, күтіну-сақтауда жүз мәртебе айтқан мәслихатын ескертеді.

Әбіштің жаңағы арманына ол ойланып, бөгеліп отырып жауап берді. Салқын қарайтын үлкен, қоңыр ойлы көздерін терезеге бұрды. Жеңіл қар тіп-тік төгілсе де, баяулап, бейне бір ауыр салмақпен түсіп тұрғандай. Әріде жапырағынан айрылған, күз жүдеткен, қуаң тартқан көп ағаш көрінеді. Биік бойларымен, қалың бұтақтарымен қосылысып шимай сызық салысып, өзінше бір шытырман сұрқылт дүниені танытады.

Алматының бүгінгі аспаны да өркеш-өркеш ауыр сүр бұлттармен қапталған. Күн де жүдеу. Ол күнге көз тастаған ой да жүдеу. Сендірер, үміт берер сенімі аз болса да, мейірімді Лев Николаевич соншалық биязы, дана мінезді Әбішті ренжіте алмайды. Өзінің шарасыздығынан сондай қысылып, қиналғандай болады. Сөйте отырып:

– Жазға мүмкін, бәлки, Ғабдрахим, жетерсіз, барарсыз! – деп, біраз бөгеле сөйледі. – Күн жылынғанда, шаң көтерілмей тұрған шақта, жайлы күтіммен асықпай барарсыз. Ақырын жүріп, өз туған жеріңізге жетерсіз деп үміт етем! – деді.

Бірақ амалсыздан, қысылғаннан айтқан қалпы байқалады. Бұл жайды бөгде бір, көлденең халдей елеусіз ғана айтып өткен тәрізді. Ол әр уақыт Әбіштің бір сағатын қалт еткізбей келіп тұрғанмен, бірде-бір жолы өзіне өзі ырза болған емес. Өзге осы қаладағы, басқа аурумен ауырған кәрі мен жасқа, ер мен әйелге де нелер көмек еткен еді. Өлім аузынан қайырып, ажалдың аш құшағынан жұлып тартып, арашалап алған да адамы бар.