Путь Абая. Книга IV / Абай жолы. IV кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Алматының қысы да аяқтап келе жатқан тәрізді. Бүгін бір өзгеше жарқыраған ашық күн еді. Көше бойындағы зәулім, биік, оқтай түзу теректердің жалаңаш бұтақтарына келіп қонған қарғалар жыл келгенін танытқандай көп қарқылдайды. Әбіштен жырақтау жерде, биік үстел жанында жалғыз отырған Мағаш бір нәрсе жазып отыр. Ол көптен жазған тәрізді.

Сыртта жарқыраған күннің қуанта жайнатқан аспаны сондай мөлдір, таза, көкпеңбек. Далада жүгіріп ойнаған балалар үні келеді. Көшеде дағдыдан тыс жиі жүріп өткен жаяулар білінеді. Ат шанамен даурығып жүріп жатқандар да көп. Үлкен мейрам тақау деп еді, сондықтан ба, терезенің түбінен жез қоңырау шылдырап өтті. Ат кекіліне, жал, құйрығына қызыл-жасыл әлем байлаған, кең шанаға кілем ораған жүргіншілер. Олар өздері гармондатып, әндетеді. Сондай бірнеше шана терезе алдынан сайран салып өтті. Кең шалқып, қуана түсіп, шулап-дулап кетіп жатыр.

Сырт дүние сондай. Үй ішінде Мағаш жалғыз сарылған, көптен жалғыз. Бұрыштағы биік төсекте жан ағасы, ғазиз жаны жатыр. Соның күйінен басқа дүние Мағашты алаң ете алмайды, елең еткізе алмайды.

Жаңағы бір өткен сау өмірдің шуы мен дуына Мағаш сәл көз тастап, өз уайымына қайтып, өзінің ендігі жалғыз сырласы қағазына үңілді. Жүрдек қолы тағы бірнеше жолдарды ақ қағаздың жүзіне баян етті.

Бұның өлең жазып болғанын үнсіз жатқан қалпында да жақсы сезген Әбіш үн қатты.

Мағаш байқамапты. Әбіш жым-жырт жатқанмен, ойы сергек сияқты. Ақырын ғана қолын созып, сыбырлай сөйлеп, бұйрық етті.

– Бітірдің ғой өлеңіңді, әкелші!..

Мағаш берерін де, бермесін де білмей іркіліп қалып еді. Жазғаны Әбіштің дәл осы жатқан күйі болатын. Соны аурудың өзіне көлденең қараушының тілімен айтып беруді ауыр да көреді. Бермесе, Әбіш ренжи ме деп те қорғанады. Тартынып қалды.

Әбіш бұның жүрегіндегі қобалжуын және де танып жатыр.

– Қорғанба, ауырламаймын. Сен айтсаң, шынды айтасың, әкел! – деді.

Мағаш қағазын әкеліп бергенде, әуелі Әбіш қымыз сұрап, екі-үш жұтып, тамағын жібітіп алды. Және Мағаштың көңілін орнықтырғысы келіп, зорлықпен езу тартып, әзілдей бір сөз айтты.

– Не жазды екен менің ақын боп бара жатқан інім! Менің жайымнан не айтты екен, Мағатайым! – деді.

Мағаш әлі де үнсіз. Ағасының төсегіне келіп жантая отырды. Әбіш аппақ болып сүйегі көрінгендей жүдеген, ұзын жіңішке саусақтарымен қағазды ұстап, оқып жатыр.

Жалғыз, міне, отырмын әрнені ойлап,

Тістеніп көзге келген жасты қойлап.

Ауру тыныш болғанда, мен де тыныш,

"Ыңқ" еткен дыбыс шықса, жүрек ойнап.

Ыңқыл қағып жатады сұп-сұр болып,

Сырылдап қақыра алмай кеуде толып.

Жалғыздық, биғилаждық еске түсіп,

Жүрек болмай ериді мұны көріп.

Шыншыл тіл, әдебі зор, таза жүрек,

Ақ көңіл сақтамайтын ішінде кек.

Өмірден үміті жоқ, бейнеті кеп,

Жатады бір қозғалмай зор көкірек.

Болады байқағанда, айтуға ер деп,

Тайсалмай ешнәрседен жатыр "кел" деп.

"Азабыңнан құтқаршы бар тілегім,

Айтады жаным әзір, ала бер" деп.

Көп тіленіп сұрайды соны айтып,

Мен шыдаймын есітіп мұны қайтіп?

Жүзін көріп, бейнеті еске түсіп,

Бойымды жеңе алмадым бүгін тартып! –

деген жолдарды оқып болып, Әбіш бірталай уақыт әл жиғандай, ой құрағандай үнсіз жатты.

Бір кезде Мағаштың жүзінен көз алмай ақырын сөйлеп кетті.

– Менің ауруым тұсында қанша көп өлең туып жатыр. Ағам, Дәрмен, Кәкітай, мұнда сен. Тек қасіретте тумай, шаттықта, барлық тірлікте туса етті! Сол үшін туса етті! – деп, біраз үнсіз жатып, тағы бір ап-ашық сау-санамен ендігі бір ойларын айтты.

– Бар өлеңдеріңді бақсам, сонша ақын болып, қатты өнер тауып барасыңдар! Және бұндай өлеңдер бұрын қазақ тілінде тумаса керек, ә?! – деп, тағы біраз өзіне өзі сұрау бере жатты да, енді өзі шеше айтты.