Путь Абая. Книга IV / Абай жолы. IV кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Барлық қала халқының аузына Лев Николаевич Фидлер аты мен оның емі аңыз болып кеткендіктен, бұл кісі кішкене қалада тәжірибелі дәрігерлер аз болу себепті, бар ауруды емдейтін. Соңғы он жыл ішінде мықты хирург те болып алған. Бірақ не керек, бірде-бір емінің жалғыз Әбішке келгенде әлі жоқ, шарасы біткен, титығы құрыған. Тек қана: "Қарап жүрген докторы бар, ол – Фидлер, әрбір үш күнде, мезгілін аудырмай келіп тұрады, көріп тұрады" дегеннің өзі үміті үзіліп болмаған жас жанның жалғыз тірегі есепті. Сол үшін ол кезегін аудырмай келеді де, көңілін бірде-бір кез аша алмай, өз уайымын өз ішіне тығып кетеді.

Шыншыл, ашық мінезді Фидлер Мағашқа да өтірік айта алмайды. Оның да жұп-жұқа сұлу майда жүзінен ауыр қайғы, улы жас көріп тұрса да: "Жұбата алмаймын, қымбаттым, жалған айта алмаймын сізге, көгершінім! Ғабдрахимның саушылығы қуантпайды, не шара, не шара?!" дейді.

Бүгін де уайымнан басқа жайын айтпай жүріп кетті.

Мағаш бұны тысқа шығарып, шанаға отырғызып, ұзатып салып қайта келгенде, Әбіш жастығының астынан жаңадан келген хаттарды алып, көзіне өте жақындата, бетін жасыра қарап, оқығандай боп жатыр екен. Оқу емес, ол ауыр қайғыда жатыр. Қолындағы қағазы Мағыштан, ауылдан келген хат. Бүктеліп салынған, ұзақ жазылған қағаздың арасында бір сары, бір қызыл екі ғана жапырақ жұқа қағаздар бар. Әбіш әлгі екі қағазды өзінің жұп-жұқа, қаны қашқан, сұлу еріндеріне біраз басып жатты. Сүйгендей...

Енді қасына келген Мағашқа, жіп-жіңішке ұзынша қастарын көтеріп, ақырын ғана Мағыш хатын нұсқап, сөз қатты.

– Мынау бір сары, бір қызыл қағазды қарашы... Мағыш жазыпты: "мен сағыныш пен санадан сарғайдым... Кішкене нәрестең Рахила болса жүре бастады. Ол қызғалдақтай қызықты, жақсы өсіп келеді", депті. Міні, бірі сары, бірі қызыл екі қағаз менің Мағышым мен Рахилам ғой! – деді де, көзі жасаурап, жіп-жіңішке қастары тез шытынып, танаулары дірілдей түсіп, бұрылып кетті. Денесі емес, бетін бұрды. Біраз үнсіз жатып, бойын жиып, сәл ғана сыбырлап: – Сарғайып жүдеген Мағыш та, қызарып, гүлдеп келе жатқан Рахила ғой, – деп тағы айтты.

Мағаш бұндай шақта Әбіштің көңілі қатты бұзылатынын және ұзақ уақыт ауыр ой шырмауынан шыға алмай қалатынын ойлады. Сонымен, кеше келген хаттар арасынан сәл көңілді жайлары бар, әзілі бар Дәрменнің, Кәкітайдың хаттарын еске салып еді.

Әбіш оларға әзір алаңдаған жоқ. Жастығының астына тағы да жіп-жіңішке жүдеу қолдарын баяу ғана тықты да, әкесінің хатын алды. Оны да кеше алғалы сан рет оқып еді. Абайдың бұрынғы хаты да осы арада екен. Екі хаттың өлеңдерін оқып, Әбіш баяу ғана дауыспен, өзінің ендігі бір ойын айтады.

– Ағам шошиды-ау! Сондықтан ғой... құдайшыл-діндар болып барады. Маған жазған сөздерінде жалынған, жалбарынған, шошынып тілек тілеген жай байқалады. Сезесің бе, Мағаш? Дәрмені біткенде, үміті таусылғанда адам осылай жалынғыш, жалбарынғыш бола ма екен әлде? – деді. Қалған ойларын аяқтамай, түгел айтқысы келмей тоқтап қалды.

Мағашқа қымыз әкелуге бұйырды. Ендігі тамағының дені сол. Екі-үш жұтты да, қымызды Мағаштың қолына беpiп, жаңағы ойының ендігі бір сырдай құпия шынын ашты.

– Бәрінен де бататын бір ауыр ой бар. Ағам арманда қалды-ау!.. Менің жайымды ойласа, арманнан басқа не қалды? Оқытып еді... Өсіріп еді. "Жетеріне жеткен шығар-ау" деп қуанып қарайтын еді өзіме. "Біліп, толып келіп, халқыңа жақсы қызмет етсең, мен армансыз әке болармын" деп еді. Не керек, бәрінен ащы у осы ғой, – дегенде, жүдеген сарғыш жүзіне кесек тамшы жастары жиілеп ағып-ағып кетті.

Мағашта үн жоқ. Ол бетінен орамалын ала алмай, Әбішке өзінін, жүзін көрсете алмай отырған-ды.

Арада тағы талай күндер өткенде, Семей мен елден бірнеше рет хаттар келді. Бұл жақтан да біресе Әбіштің, біресе өзінің атынан Мағаш ұдайы хат жазумен болатын. Бүгін де кең бөлменің іші оңаша. Әбіш бұл шақта бас көтермейді. Көбінше шалқасынан жатады. Жұп-жұқа боп жүдеп біткен қалпында жастыққа, құстөсекке жабысқандай, көп қозғалмайды.