Путь Абая. Книга IV / Абай жолы. IV кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Рас, үйлер өңшең жалғыз қабат. Тегіс ағаш үй. Семей, әсіресе үлкен Семей, бұлардың айтуынша, және шынында да бұл қаланың үйлерінен әлдеқайда биік, үлкен, көрікті тас үйлермен безелген. Үшеуі, тегінде, Алматы көшесіне шығып, өзара сөйлей бастаса, ұдайы Алматы мен Семейді алма-кезек айтысып, салғастырумен болысатын. Қазір де бұлар осы қаланың бақшасы мен жеміс дүниесі өзгеше молдығын бір тамашалайды. Әсіресе көшелер бойларындағы, бұлардың айтуынша, "адам айтқысыз зәулім бәйтеректер" қандай! Аспанға шырқап кетіп жатқан, алыптай ақ қайыңдар, балғын емендер ше! Бәрі анау дәл Алатауға сай біткен, өнім-өсім белгісіндей.

Өтегелді Мағаштан қаланың бақшасы жөніндегі әр жайды таңданып сұрап келеді:

– Ал осы қаланың бар бақшасы бір күнде салынған ба? Бар ағашы бір сағатта көмілген бе? Неге осы, жазғытұрым күзеген тай-құнанның жалындай осының бәрі біп-бірдей? Бәрін қап-қатар өсіріп қойған қай құдай?! – деді.

Мағаш қала жайын көп естіп, Әбіштің дені тетік кездерінде өз аузынан да көп ұғынған еді. Өтегелдіге Алматының бақша жайын баян етті.

– Бұнда осыдан сегіз жыл бұрын болған, әлгі сұмдық апат жер сілкінуден соң бақша ағаштары қайта егілген! Сенің байқағаның рас. Көп бақшаларының жеміс ағаштары және көшенің мынау көрік ағаштары бір уақытта егілгендіктен күзелгендей, біркелкі болғаны рас! – деген еді.

Алматының жемісі пісіп тұрған шағын көрмеген Өтегелді, қалада ағаш көптігі қаланың көркі, халықтың ырысы екенін жөнді бағаламайды. Сол Алматы қаласының Семейдің артық қасиеті дегенге әсте көнбейді. Өзі Шыңғыстай ағашы жоқ тауда өскен, қыр сахараның адамы болғандықтан, кейде Өтегелді Алматының көше бойындағы ағаштарымен араздасып, жамандап та жүреді.

Бүгін Гурде көшесіне келіп, сонымен Сельский көшені бойлап, соқтырып жүрген көп шаналы желіскен ат, жорға аттарды қарап тоқтап тұрысқанда, Өтегелді Алматының ағаштары турасындағы әңгімесін тағы да созды. Әбсәмет болса, Сельский көшесінің бойында Торжорғамен бір топ жорғаның арасына қосылып, ұзақ жарысқа басып кеткен еді. Соның қайта оралып келетін шағын күтіп қалған шақта Өтегелді енді Мағашпен Алматы қаласының ағашы туралы дауға кірісті.

– Айта берсең, осы қалаңның көшесінің бәрі ұры. Әсіресе жаздыгүні жапырақ жапқанда, қандай дейсің! Әр ағаштың үйдей көлеңкесіне тығылып тұрып, біреуді тонаймын десе, бір үйді ұрлаймын десе, соған дем беріп тұрған жоқ па? Одан қала берсе, анау Алатаудың қойын-қойнауы, құз-қарағайы о да сондай ұры! Мына көшеден ала жөнел де, анау таудағы, қиядағы қалың шырыш меңіреуге барып кір де кет! Тұп-тура "ұрлай қаш та, мұнда кел" деп тұрған жоқ па?!

Мағаш бұған күліп тұр!

– Ал сол айтқаныңа орай қалада ұры көрдің бе? Келгеніңе бірнеше ай болды, неше рет "аттан" салып шаптың?

– Оның рас, бір қызығы осында ұры жоқ. Ал мен айтайын ба, өзім ұры болсам, тап осы Алматының ұрысы болар едім! – деп, Өтегелді Майқан мен Мағашты мәз қылып күлдіріп алды.

Тегінде аз сөйлейтін Майқан бұған қазір таң қалады.

– Үлкен қала, қан базарда тұрып та кісі сондайды айтады екен-ау. Ұрыда бұның не ақысы бар екен? – дейді.

Өтегелді оған орай өзінің бір келелі дауын айтты.

– Бәлі, олай демеңдер. Мен Абайдың өзінен естігем өйте берсең... "Біздің Тобықтының ең ұрысы мол елі Мырза Бөдей болғаны несі?" – деп бір сұрағанымда айтқаны бар-ды. "Көрмейсің бе, олардың қыстау-жайлауын қарашы! Өңшең қойтас, қызылтас, ұры сай, қиын жықпыл. Жерінің өзі ұры емес пе? "Ұрлап әкел де, бір тұмсық айналып, бір шатқалға кір де кет! Жайратып соя сал" – деп тұрған жоқ па" деген-ді. Бәлем, осыны Абай айтқан, сендер мені өйтіп тәлкек қылмаңдар. Ондайыңа көнетін кісің жоқ! – деп, өтірік томсарып, бір танауынан күлімсіреді. – Көшесі ұры болса, бау-бақшасы да сондай болмақ!