Путь Абая. Книга IV / Абай жолы. IV кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

– Бәрекелде! Есіме жақсы салдың! Әлі осы менің қолыма құрық ұстатып кетпеп пе еді, тілеуің бергір сол төре! Айтпап па ем, "ендігі қазақтың басшысы сол" деп! Мен соған бастатам да қостаймын. Жалғыз-ақ... – деп, Оразбай өз бармағын өзі тістеп, жалғыз көзін төмен салып, басын шайқап, бір өкініш ойлап қалды. –Не керек, орайы келген бір орын осы еді! Жаңағы сол Ыбырай айтқан қорлық сөздің тұсы еді! Әзірленбей қапы қаппын ғой! Опық жеп тұрғанымды қарашы! – дей берді.

Сәмен бұл тұста да Оразбайдың есіне тағы бір таяу тұрған кезеңді салады. Ол енді Оразбайдың неге бекінгенін біліп тұр. Өзі отқа түсердей өртеніп алған сотқар енді тек Оразбай осы байлауынан таймаса екен деп тілейді.

– Өкінбе, Оразеке, ниетің шын болсын, кезегі кеткен жоқ... әлі мезгіл өткен жоқ.

– Енді қай кезек?

– Кезек – алдағы сайлау. Білдіңіз ғой, жаңа жариялады. Ояз бен екі начальник осы беттерінде қалаға қайтпай, қыр болыстарына сайлау жасап қайтатын болды. Он бес күндей Қызылмола, Еңрекей, Қандығатай болыстарының сайлауын өткізеді де, тап бір жиырма күн орайында біздің Тобықтыға келеді. Маған числоның он бесі мен жиырмасының арасында жайлауда "үй тіккіз, болысыңды сайлауға әзірле!" – деді ғой. Кез кезең деген осы емес пе?

– Оған кім келеді, бара ма Ыбырай?

– Барады! Тек мені қайта болыс қоямын деп Мырза-Жөкен сөз біріктірсін. Абай жаңағы қалың ел көзінше мені қауып сөйлеген сөзінде, аты жетсе, қайта болыс сайлататын түрі жоқ. Қолынан келсе, мынау ояз бен тілмашқа барын салып, мені түсіретін аңғары бар. Ал енді сол жерден пәле шықпай, не шығады? – деп барып, Сәмен бұның өзіне Абайдың неліктен қатты ызалы екенін айтып берді.

Қоңыркөкше деген елдің өткен сайлауда болысы болып бекілген Сәмен өз елінің қасқыры болды. Көкшенің көп кедейін жылатып, "аулын шапты, жерін өртеді, жесірін шулатты, малын ұрлатты" деп, айналадағы елге Сәменді қатты қаралайтын аңыз тараған. Осы сөз Абайға жеткен.

Абайға "қолыңнан келсе, тілің жетсе, осы пәледен елімізді құтқарып бер. Бұл ертегінің екі басты жыланынан кем болмай тұр. Ат пен асты ғана алмай, адамның арына, басына жетер болды" деп, көп момын ел Сәменнің үстінен ұлыққа да арыз жазған. Приговорлар түсірген. Абайдай көлденең ағайынға да көп шаққан.

Осы сөздің көбі Абайға анық жылаулар жұрттың аузымен бұрын да айтылған еді. Кешеден бері мына Арқат басында да айтылды. Абай аулынан шығып, Қоңыркөкшенің қалың жайлауын аралап келгенде, жолдағы көп елден де осыны естіп келген. Жылаған жұрттың көз жасын көріп тұрған Абай жиренішін жасыра алмай, жаңа шарай топтың алдында Сәменді бетке қамшымен ұрғандай, соққы салды. "Сен ел иесі болмай, ел жақсысы атанбай, елден садаға кет!" – деді. Ендеше, бұл Абай неғылса Маковецкий оязға Сәмен болыс туралы ойдағысын айтады. "Сайлатпауға да тырысады", – деп, Сәмен мен Оразбай қазір Абайдан жаңа бір қаза күтті.

Осының арты Оразбай мен Сәменнің алай-түлей көп әрекетін туғызды. Оразбай Арқаттан шығып, Сәмен болыстың аулына барды. Бұның елі "Жаман Тобықты" атанатын. "Жаман Тобықты" өздерін "Жөкең" деп атандырған. Қоңыркөкшенің көп елінің бірі осы Жөкең, онан соң Мамай, тағы бір азырақ тобы Көкше. Қазір Оразбай Сәменді қасына алып отырып, үш күн ішінде қанжайлаудағы Жөкеңнің бар атқамінерін жиды. Мамайдың ең үлкен руы – Мырзаның бай-бағланын және шақырды.

Соларға құдай, әруақты айта отырып, Құнанбай баласы Ыбырайды өлердей жамандады. "Арқаттағы сиязда Тобықтыны жер қылып Уаққа жығып берген Ыбырай. Сол Ыбырай ертеңгі сайлауда сенің бәріңнің басыңды тексіз, құнсыз бір кедейдің, бір Көкшенің қанжығасына байлап береді!" – деп отырып, әлденеше бозқасқаны да сойғызды, көкқасқаны да жесті. Сөйтіп анттасып, баталасып отырып, Қоңыркөкше болысының Мырза, Жөкең деген ең көп елдерін өз жағына, өзі арқылы Сәмен жағына ант ішкізіп, анық байлап, қосып берді.