Путь Абая. Книга IV / Абай жолы. IV кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Әйгерім Абайды құп-қу болған өңменен, екі көзі мөлтілдеп толған жаспен аттан түсіріп, өз қолымен есік ашып, қарсы алған еді. Күндіз де, түнде де ол Абай жүзінен бұрыла берсе, үн шығармай жас төге береді. Осы екі-ақ күннің ішінде ақ жүзіне айқын сызық әжімдер түсіп, көкшіл көлеңке уайым таңбасы білініп, оп-оңай күрт құлап, қартаң тартып қалғандай.

Абай өзі де үнсіз де қыбырсыз. Бар мен жоқтың арасындай бір мең-зеңде.

Бұл күндегі қасірет жайды аса қатты күйік еткен Дәрмен еді. Ол өзінің отауына есіктен кіре бере, төсек жанында іс тігіп отырған Мәкенге Абай шеккен жазаны ұғымсыз бір былдыр сөздермен айта берді. Биік төсектің кестелі ақ жастықтарына бетін басып, тұншыға еңіреді.

Мәкен де жан ұшырғандай саңқ етіп үн қатып, біресе қатарына кеп, Дәрменді құшақтай қозғап, уатқысы келеді. Біресе өзі де тұла бойын өрт шалғандай жылаған үнін ірікпестен зар-зар етеді. Екеуінен де кезек-кезек, дүркін-дүркін:

– Қайран ағатай...

– Әттең, асылым, аға екем!

– Садағаң кетейін, ағатайым, ардақтым!..

– Құрбаның болсамшы, ағажан... – деген жан сөздерін ыстық жалынмен кейде қатар, кейде бірін-бірі қостай айтысады.

Ұзақ шеккен қапа-қасіреттен соң Дәрмен ес жия бере, бір-ақ ой түйді. Сонысы Көшбикеде болған қорлық қазаның анық шыны, сыры еді.

– Кешегі Арқаттағы сиязда берген куәлігің үшін-ау! Ар үшін, адамдық үшін, адамзаттың асылы, әділі боп берген куәлігің үшін жауыздардан жапа шектің-ау! Асылым, арысым!.. Қайран ұстазым, ағажаным!.. – деп, Мәкенмен екеуі ғана болған сәтте осындай ой түбіндегі оқшау шерін шеккен-ді.

Осымен келесі күннің екінді шағында ауыл үстінде бір шаң-шұң шығып қалды. Соңғы күндер Тәкежан аулы да Абайға көңілқостық білдірген тәрізденіп, осы араға, Шақпаққа көшіп келіп қонған. Жаңа Мағаш пен Кәкітай, Баймағамбет үшеуі ат үстінде келе жатып, ойда жоқ жайға кездесіпті. Тәкежан аулының сыртында бір түп талдың арасында тығыла түскен ерттеулі ат көрініп тұр екен. Бұлардың тықырын естіп, басын жұлып алып қараған тортөбел атты Мағаш пен Кәкітай екеуі қатарынан танып қапты. Тани сала бір сұмдық сезіп, екеуі тап береді. Сонда жаңағы тортөбел аттың бауырында тығылып отырған Оразбайдың атышулы ұрысы – Қиқым атып тұрады.

Ұзын бойлы, орақ тұмсық, көсе қара Қиқым тегін келген емес. Кәкітай қатты үнмен айғайлап: "Әй,тоқта!" – деді.

Сонда секіріп атына мінген Қиқым ауылдарды сырттап, батыс жаққа, Оразбай аулы жаққа қарай қаша жөнелді.

Мынау үшеуі қуғанмен, анау белгілі жарап жүрген бәйге тортөбел ат шаңына ілестірмей, Қиқым құтылып кетті. Мәлім болған жай Кәкітай мен Мағашты отқа салғандай күйдіріп жіберді.

Мынау бәйге тортөбел осы жігіттердің ағасы Ақылбайдың атақты жүйрік "Таңбалы ат" дейтін аты еді. Соны Ақылбайдан Әзімбай сұрап алған. Ал былтыр жайлауда Әзімбайдан Оразбай аулы құдалық, көңілдестік жөнінен қолқа салып, сұратып алған-ды. Есболатқа барғалы "Таңбалы ат" үш рет бәйгеден келді деп естілген.

Енді міне, сол Таңбалы атқа, Оразбайдың атына оның сайқал ұрысы Қиқым мініп келіп, Тәкежан аулының сыртында жұрт көзіне көрінбей тығылып отыр. Неге отырғаны жас жігіттердің көңіліне таныла қалды.

Оразбай Әзімбай мен Тәкежанға астыртын жансызын жіберіп, Абайлардың не әзірлігі, не ниеті бар екенін білдіргелі отыр. Кәкітай мен Мағаш Абайдың өзі отырған үлкен үйге ләнет айтып, түршігіп сөйлеп келеді.

Үйде үнсіз отырған Абай енді ғана елең етіп, аналар есіктен кіріп болмастан: "Тағы немене? Айт шындарыңды, не білдіңдер?" – деп, қатты зеки сұрады.

Мағаш жаңа көрген жайды әкесінен жасырмай, Тәкежанды "құдай атты ғой, құдай атқырды!" – деп отырып, ашып айтып берді.

Сол-ақ екен, Абай: "Әпер тымағымды!" – деп, Баймағамбетке қол созды. Баймағамбет тымағы мен қамшысын қоса берген еді. Абай асығып, даусы дірілдеп, атып тұрды. Жалғыз-ақ сөз тастады: