Бұл малдың жайы болса, қазақ сахарасында биылғы қыста адамның күйі де сондай ауыр, қорқыныш екен. Мал күтімімен арып-ашып жүдеген еркек-әйелде рең жоқ. Суық күн беті-қолын қарыған, жүздері қарайған, қиын кешу жол кешкен, шаршап-шалдығып, жабы болған жандар тәрізді. Күнұзын далада, қатты аязда күрек аршып, малға талшық бола ма деп, бұта-шеңгел, қамыс пен ши қырқумен жұмалар, айлар кешірген әйелдердің жүздері бар реңінен айрылған. Ерте әжім түсіп, қолдар күс болып, ерні-беті жарылып, өзгеше сұрықсыз болып кеткен адамдар көп. Ерде де, әйелде де қысқы киім жылы болмағандықтан, жел кеулеп, суық өтіп кеткендер бар. Сұлу қалпынан, балғын мүсінінен осы бір ғана қыс ішінде азып, ажырап, қазір неше алуан ауруға ұшырап, төсек тартып жатқан жандар да мол. "Жұт жеті ағайынды" дейтін қазақтың мал баққан шаруалары қазір отыннан да жүдеген. Азық, астан тарыға бастаған. Жолаушылап қалаға, базарға айында, аптасында барып, керегін алып отыратын ел, тағы бір тарап күйзеулікке түсті. Мінетін көлік болмай, арып-ашып қырыла бастаған соң жаяулық, көліксіздік тағы бір тың дерт болып басқа түсті.

Жүргінші аз болғандықтан, ақ боран, қалың қар аспан-көкті құрсап алғандықтан, қала мен елдің, ел мен елдің, ауыл мен ауылдың қатынас-араласы үзіле бастады. Әр сайдың, саланың, адыр-шоқының жылғасын, баурайын паналаған жеке-жеке қыстаулар қыстыгүні інде қалған әр сайдың суырындай болды. Өздерінен өзге тірлік дүниесінен үзіліп қалды. "Балапан басына, тұрымтай тұсына" деген кез жетті.

Үйдегі азығы түгел біткен, күн көрер талшығы, тірек етер бірлі-жарым қарасы түгел таусылып, әбден тұралаған кедей шаруалар енді амалы құрып, жас баласын арқалап, әлдекімнен жәрдем іздеп, шұбыра бастағаны да байқалады.

Осындай көпті жүдетіп, ықтыра бүрістірген қатал қысты "аққоян жылы", "апат жылы", "естен кетпес жұт жылы" деп, ел марттың ішінде-ақ аһылап отырып, аңыз ете бастады.

Көптің көрген кері мен қазасы соңғы бір күндерде Абай аулынан шыққан қостың басына да орнаған еді. Күздігүні Мағаш, Абай, Кәкітай болып қосылып және бірнеше малы шағын, бірақ көңілі жақын көрші ауылдарын қосып, жеке бір қос жылқы құраған да, отарға шығарған. Бес жылқышы, бір бақыршы, алты азамат мың екі жүз жылқысы бар қостың бақташысы боп шыққан. Жүрген жерлерінде пайдасы тиер деп, қос ағасы Алтыбай өздерінің қосын Абай қосы деп атандырған. Қыс тақаған кезде "шөбі жаз күні шүйгін болды" деген дақпыртты естіп, Алтыбай өзі бастаған қосты ойдағы көрші ел – Қызылмола болысының Ажы дейтін руының жеріне апарып жая бастаған. Өздерінің жылқысы аз, қар астында қалып жатқан ен жерді Ажылар Абайдан қызғанған жоқ. Сонда да Абай Ажының ауылдарына сәлем айтып, ен жерлеріне қостаған жылқыны жайғызуға рұқсат сұраған, ол елге ақы төлейтін болған.

Жылқышылардың айтуы бойынша, Ажының жерін пәлендей семіз аттың, айғырдың майына майлап алған. Февральға шейін қыс қатты болса да, Ажының азғана жерінде бір қос жылқы азын-аулақ талшық тауып, күнелтіп келіп еді. Бірақ февральдің ортасына жете бере ол жақта да қыс қатты боп, жұт жағалап кеп, араласып қалды. Жылқының жайылымы бітті де, мал жүдей бастады. Ішінара тай-жабағының, құнан-байталдың тұралап, көтеремге айналғаны бар. Нашарлап, аязды суықты көтере алмай, екі-үш жабағы-тай бір күнде өліп те қалған еді.