Путь Абая. Книга IV / Абай жолы. IV кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

– Қанша заман өтер екен!.. Жылдар ма, көп жылдар ма, оны болжау өз басыма оңай емес. Менен артық білгендер, алысты көретіндер, орыс қауымының шын жақсы дана адамдары, бәлки, жыл мөлшерін де айтар еді. Әйтеуір бір болжайтынымыз бар! Неғылса осы өздерің біліп, көріп тұрған дүние асты-үстіне келіп, астан-кестен бір өзгереді де жаңғырады. Одан арғы заман, сендердің ата-бабаң, арғы-бергі әруағың аңдап, болжап білмеген бір өзгеше заман болады! – деп Абай тоқтағанда, үйде бұрыннан отырған қонақтар өзгеше таңырқап, аңыра қарап қалыпты. Олардың кейіске, ренішке толы әжімді жүздеріне қазір бір сәтке ашық сәуле түскендей, қуанышқа сүйсінген елес білінеді.

Абай өзі айтқан сөзінің әсері қаншалық күшті болғанын маңайында отырған Сейілдің, Дәмежанның, Сейіт пен Сәменнің – бәрінің жүзінен анық аңдады. Олар жым-жырт сілейіп қатқан қалпында тегіс езу тартып, көздері күлімдей түсіп, Абайға алғыспен: "Аузыңнан айналдық" дегендей сүйсіне қарап қапты. Бұлар ғана емес, Абайдың төменгі жағында немесе қарсы алдында мол дастарқанның қарсы жақ шетіне жағалай келіп отырған Дәрмен, Баймағамбеттердің жүзінде де жадыраған жай білініпті.

Баймағамбет болса, талайдан жабығып кеткен уайымды Абайдың қазір сәл сейілгеніне, жабы боп кеткен көңілі көтеріліп отырғанына риза. Ол Дәмежан мен Сейілге де алғыс айта қарай түседі.

Дәрмен Абайдың ендігі ойларын өзгеше бір таңырқап, тамашалай тыңдап қапты. "Бұ да бірталайдан кемел кеудесіне жиылып келген қасиетті ойы екен-ау. Оқтын-оқтын айналаның, ор сананың тұманын айықтырып, білмесін білдіріп, көрмесін көргізіп, осындай нұр сәулесін төгетінің бар-ау, қайран Абай аға!" – деді. Сол алғысына жалғас ақынша қатар жарысқан көркем бір бейнені өз ішінде күйлеп, ойлап кетті.

"Абай да бір шөл сахараның диханшысы. Өмір бойы дән кеміп, жақсылық, жарық ұрығын көміп келеді. Рас, онысынан бұл күнде не зәулім тоғай, не қалың нәубет жеміс, бидай өсіп-өніп тұрмаған-ақ шығар. Бірақ сонда да сан жерде, талай жүздеген, мыңдаған кеуделерде асыл өсиеттерің қалып жатыр-ау, әз аға! Артыңда қалар ұрығың мен ұрпағың сол осы мынау отырған жұрттай әркімнің жүрегіне, санасына егіп кеткен дәнің болар-ау!" – деп ойланды.

Үй іші Абайдың аузынан жайшылықта айтатын сөзден басқаша, бұрын әсте естілмеген әңгіме шыққанға жым-жырт ұйып, тыңдап қалған екен. Әлдебіреулерінің таңдай қағып, тағы біреуінің тамсанғаны да білінеді.

Абай өзінің сырт жағында жайғасқан көп кісіні түгел байқаған жоқ еді. Әлде бір әзірде сөз арасында сәлемдерін алғанмен, сырт жағында отырғанның бәрі қазір есінде жоқ болатын. Енді сол ұмытып кеткен адамдарының арасынан Абай ұнатпайтын, әрдайым бұған суық тиетін, аса мәлім бір дауыс шықты. Ол – Шұбардың даусы.

Көп кезде Абайға қаратып сөйлеген сөзін күлкі араластырып айтатын Шұбар, қазірде де сол дағдысын бастапты. Үй ішіндегі барлық жан Абайдың айтқанынан қуаныш, сенім, жақсы бір елес сезгендей болса, мынаның үні сәл мысқыл, ажуа аңғарын танытқандай. Ол тегі қатты сөйлейтін. Сол дағдысымен күле түсіп:

– Абай аға, біреулер ақырзаман болады десе, сіз жақын заман, жақсы заман болады дейсіз. Ондай жақсылығыңыз анық болса, болды-болды өзі тез болса екен! Соны айтып бересіз бе? Тым құрса осы отырғанымыздың бірде-біріміз көретін жақсылық тақау ма? Өзін бұл жүрген тіріміздің көретініміз бар ма тегі, жоқ па? – деп, жұрт күлмесе де, өзі саңқылдап күліп алды.

Абай бұның келгенін ұнатпаған қалпында, күлгенін де жақтырмады. Оның сөзіне жауап берген жоқ. Бұрылмай да, елең қылмай қойды да, Сейілге қараған бетінде басқа бір жайға ауысып, әңгімелесіп кетті.

Осы мәжілістің тарқауы ымырт жабыла болған еді. Көп қонақты соңғы шайға қандырып, Баймағамбет пен Дәрмен шана жегіп, жан-жаққа жөнелтіп салып, іңір бола бере үйде жалғыз қалған Абайдың қасына екеуі қайта келді.