Путь Абая. Книга IV / Абай жолы. IV кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

– Біз, – деп бастап, – өзімді ғана айтпаймын, халықты айтам. Айталық, орыстың крестьяны, қазақтың сахара халқы, тағы басқа қала толы неше алуан миллиондаған жұртты алайын! Солар қалай ойлайды деп білесіз? Менің білуімше, бұндайда ол жұрттың бәрі де бір-ақ нәрсені ойлайды. Онысы – өзімнің отечествам, государствам, – деп, осы екі сөзді өмірінде бірінші рет айтса да, Абай басып, қадап айтты да, – жеңілсе екен демейді. Неғылса жеңсе екен деп намыс ойлайды! Кеудесінде оты бар, азаматтық оты бар кәрі-жас солай ойламай қоя алмаса керек! – деп, Абай өз дәлелін сенімді үнмен сөйледі.

Павлов әлі де бойын кең сабырмен ұстады. Абайға ұғындырып иландыру өзінің борышы тәрізденді.

– Сырт қарағанда, әрине, бұл сөздеріңіз дұрыс. Әрбір жауға ақылды, дұрыс адам осылай қарауға міндетті сияқты. Бірақ сол өзіңіз айтқан миллиондаған халықтың жауы тек Япония ғана емес? Ол алыс жау болса, жақын жау – екінші жау тағы бар! – дегенде, Абай Павловтың ойын түсіне берді.

– Ә, – деп басын изей түсіп, – патшалық үстемдігін айтасыз ғой, әрине, о да халықтың күшті жауы екені рас! – деді.

Павлов осы тұста созыла, толғана сөйлеп кетті.

– Ол біздің халқымыздың ең жақын тұрған, ең жауыз дұшпаны! – деп, Павлов Абайға қарай бойын тақап, қатты сыбырлап, басқаша бір күшпен айтты. Жиреніш, ыза, кек қосылып тудырған күш тәрізді.

– Сол ең үлкен, ең жауыз жау соққы көріп, жеңіліп шықса, есі кетіп қорқып қалады. Ал революция күштері патшалықтың сондай әлсіреп, титықтап тұрған шағында тез лаулап, үдей соғуға болады. Егер патшалық жеңсе, ол ереуілдеп, асқындап кетеді. Революция ол шақта бас көтере алмайды. Амалсыз басылып қалып, тағы да ұзақ жылдарға шегеріліп, іркіліп қалады! – деп, бұл жайды өзінің айқын бір саралап, ойлап алған арнасымен айтып шықты.

Ол Абайға қысқаша танытып отырған тағы бір жай болды. Жаңағыдай ойлайтын көп топтың бәрі емес. Сыртынан "халықпен біргемін" деп және "Россиядағы патшалық үкіметіне наразымын, қарсымын" деп жүріп, өздері осындай сын, сот уақыттарда іштей сол патшалыққа, ескілікке құл боп жүргендер де бар! Олар жаңағы Павлов айтқанға қарсы. Соғыс болса, "Патшаны қолдау керек", "Россияны құтқару керек, революцияны жасамау керек, әлі ерте, мезгілі жеткен жоқ" – деп, тағы да алаң етушілер болады. Бұл патшалыққа қарсы боп жүрген анық революция күшіне, анық халық ісіне қатарда жүріп, қастық етушілер! – деді.

Павлов бұлардың жайын Абайға ызалы намыспен айтқан.

Қалайда Павловтың Абайға ендігі әкелген әңгімелері өзгеше жақсылықтың нышандары сияқты. Оның жүзінде, қазіргі лебінде Абайды қуантып, таңырқатқан мол бір сенімді жалын бар. Жақын замандағы жақсылықты сезіп, жан-жағына, бар жақын жандарына үміт-қуат, қуат-қайрат бітіргісі келген аса бір қызуы мол, қызықты жанның оты танылады. Абайды Павлов уайымнан ғана алаң еткен жоқ. Бұл күнде шер басып келе жатқан күңгірт кеудені үлкен қызу, ашық сәуле төгіп жылытқан, жадыратқан игілік әкелді.

Становтың байлауын Абай енді Павловтың көзінше бой тоқтатқан, сабырлы адамның қалпында тыңдады. Доктордың айтуынша, Мағаштың науқасы ауыр науқас. Бұны жазамын деп ешкім айта алмайды. Әзіргі ғылым бұл дертпен жақсы алысатын дәрі-дәрмекті де тапқан жоқ. Тек күтіммен, баппен ғана Мағаш науқасын ұзақ созылған сүле науқасқа айналдыруға болады. Ендігі Становтың Мағаш үшін алысатын мақсаты сол ғана. Тым құрса ұзаққа созылып, ескіріп кететін күйге ауысса екен. Сонымен де бірталай жыл өмір кешетін жандар болады. Становтың тілері мен айтары осы ғана. Содан кейін Павлов пен Абай екеуін ақылға ала отырып, Мағаштың қасына бұларды ертіп барып, Станов байлау айтты. Бұның кеңесі бойынша, Мағашты енді жолшыбай суық тидірмей, жылы орап, жақсы күтіп отырып, қырға алып қайту керек.