– Арзан болғанда, қарулы азамат тек қана қара нанға, бір мезгіл ішкізетін сорпаға да жалданатын болыпты. Байларға не керек, жұмыскердің арзаны рақат. Бұрынғы жұмысшыларын "қымбат ақы аласыңдар" – деп жұмыстан шығарып, мынау арзан жұмыскерді жалдап жатыр! – деді. Енді Асқар, Мақсұт, Шәкеттер де өз үйлерінде әкелерінен естігенін айтысты.

"Затондағы былғары заводы, сыра заводы бұрынғы жұмысшыларын шығарып, жаңағы тегін жұмыскерді жалдап жатыр" деп, Асқар да білгенін ұяла түсіп айтып еді. Сәменнің баласы Мақсұт өз үйінен білгенін баяндады. "Ол жеке байлар ғой! Ал мынау пристаньдағы, Затондағы жұмысшыларды жалдайтын подрядчиктер де, управляющий де соған түсіпті. Менің ағамды, Сейіт ағамды және де жұмыстан шығарды ғой, Абай аға!" –деп, Мақсұт Затонның ескі грузчиктері де жұмыстан босап қалғанын білдірді. Мінезі өзгелерден ауыр болса да, кейде айтам дегенін салқын, салмақты етіп, оқыстан шығарып салатын Үсен де бір жайды бүгінде жуандап қалған даусымен әңгімелей жөнелді.

– Оны айтасыңдар, тек крестьяндар ғана ма екен? Қазір Слободка мен ар жақтың айналасындағы кедей ауылдардың жаяулары да қалаға көп шұбырып келіп жатыр. Астығы шықпай, азығы болмай қалған соң қайда барады? Қаладағы көп байларға олар да тамақ үшін текке жалданып жатыр. А, байларды білесің, оларға только сол керек! – деп, өзге жолдастарын өзінің кесектеу сөзімен күлдіріп тоқтады.

Абай бер жақтың жатағының баласы Шәкет пен Мұраттан олардың өз үйлерінің, көршілерінің жайын сұрады. Бұл балалар да қала жатағының жайын үйлеріне қатынаса жүріп жақсы ұғынған көрінеді. Дәмежанның немересі, өткір, үлкен қара көзді, таңқы мұрын Мұрат өзі көп тыңдайтын әжесінің әдетінше сөйлейді.

– Қарашолақ аулынан, Шөптіғақтан, Жоламан жатағынан келген жаяулардың өзі-ақ қалада жұмыс беретін байлардың, давернайлардың, приказщиктердің босағасы мен қақпасын босататын емес. Қаланың кедейі намыс үшін болса да жалғыз ғана нан мен сорпаға жалданбайды. Ол он бес тиын болса да еңбегін айтып, ақы алады. Ал ауылдан келген, барар жер, басар тауы жоқ аш кедей қайтеді? Сонымен, кешегі қасапта да қаланың кедейлері бойняға бара алмай, жұмыс ала алмай қалды. Табыс болмай, тынысы тарылып отыр! –деп еді.

Үсен бұның үлкен кісідей баптап сөйлегеніне "қарашы өзін" деп сүйсіне мысқылдап қойды да, күліп жіберді. Өзге балалар да біріне-бірі жалтақтап, қатты күлісті. Абайдан қысыла күлгендіктен, әсіресе, өздерін тез тоқтата алмағандары да бар. Мұрат болса сол қызара түсіп, күлгендерге ызаланды да: "Неменеге күлесіңдер, өтірік пе?" – деді.

Ағы мен қарасы ап-айқын өткір көздерінде Абайға қарап, күлегеш құрбылары туралы шағым айтқан, көмек тілеген ажар білінеді. Абай бұны қостай сөйледі.

– Мұрат жақсы сөйлейді, балалар. Мен әлі қалада ешкімнен естімеген, білмеген хабарымды осы Мұраттан біліп отырмын! – деді.

Сонымен, Мұратқа өз әкесі Жұмаш туралы, көршілері Бидайбай, Жабайқан, Шәрипа қатын сияқтылардың бәрінің жайынан әңгіме айтқызды.

...Қасапшы байлар, теріші саудагерлер, лавкеші саудагерлер жаңағы адамдардың жұмыс сұрап барған жігіттеріне, әйелдеріне, ересек адамдарына күліп, мазақ етіп, кейде ұрсып, кекетіп қайырады екен. "Күніңе жиырма тиын алмайсың ба?", "Бұлданып артық ақша сұрамайсың ба?", "Сені жалдамай, кімді жалдайды бай? Кел десе келмей, кергіп жатып, үйіңе кісі жібертіп шақыртпайсың ба?" – деп, Сейсекенің, Білеубай қажының, Жақыптың, Хасеннің өздері бастап ажуа қылысады екен. Соны мәтел қып алып, балалары, інілері де аузына келгенін айтады. Отарбай, Қорабай сияқты давернай, подрядчиктері жауап айтқан, ренжіген жатақтарды "бұл тағы өкпелеп құртады сені" деп, боқтап-боқтап қуып жібереді дейді. Кішкене Мұраттың өзінше айтқыш аузымен баяндалған осындай жайларды Сейілдің кіші баласы Шәкет те мәлімдеді.