Путь Абая. Книга IV / Абай жолы. IV кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Сол жайын ойлағанда, өзі ауырғаннан бері қарай ең бірінші рет Мағаштың тамағына ауыр толқын, тас түйін оралды. Көзіне көптен келмеген ащы жас іркіліп, тынысы бітердей қиналып жатқан сәттер болды.

Келесі күн кешке Мағаш әкесіне өзі мәслихат етіп, Баймағамбет, Дәрмен үшеуін Құмаштың үйіне жөнелтті. Ол Абайдың үйреншікті пәтері, тыныш, жақсы жайы болатын. Сол күні сенбі еді. Мағаш өткен сенбі-жексенбілерде өзінің қасына келіп, қона жатып, ермек боп жүретін оқудағы жастарды бүгін әдейі атшана жектіріп, Абайдың қасына апарғызып салды. Балалар қазірде ержетіп қалған, Дәркембайдың баласы Рахым және бұған іні дос боп ұдайы ере жүретін, Мағаш пен Абай жақсы білетін, қыр мен қаланың бір топ баласы бар. Олар – Асан, Үсен, Асқар, Мақсұт, Шәкет, Мұрат сияқты Абайдың кедей достарының қазір азамат боп қалған балалары. Бұлардан бөлек жастары қазір он алтыға келген, өздері бесінші класта оқитын екі гимназист қос Құнанбаев – Нығымет, Жәлел бар.

Рахым балалардың бәрінен үлкен. Ол орысша школды бітіріп, осы кезде Семейде жаңада ашылған Учительская семинарияға түскен екен. Асан бес жылдық Городское училищені биыл бітірмекші. Он екі-он үшке келген қаланың грузчиктері мен жатақтарының балалары Асқар, Мұраттар да қазір, Абайдың байқауынша, өнерлі тәрбие көріп, жақсы ысылып, ширап қалыпты.

Бұл балалар да шаш қоя бастаған. Орысша ықшамды тігілген форма киімдері бойларына қонымды. Бет-жүздері тотыққан, қолдары сыпайы еңбекке бейімделген, саусақтары ақшыл, салалы, сұлу келген.

Нығымет пен Жәлел болса, қазір жігіт болып қалған. Өздерін ақсүйек біліп, паң, кердең ұстауға тырысады. Нығымет қалың қабақты, суық реңді, қарасұр пішінді болумен бірге, әрбір күлкісінің кезінде өз жүзіне еріксіз көз аударады. Қалың біткен қып-қызыл төменгі ерні ол күлерде әуелі көтеріліп, ернін шығарған кісідей бір кекір, кер қозғалыс жасап, содан кейін аппақ кесек сұлу тістерін ақсита күледі. Өткір көзінде, қалың суық қабағында басқа сипатқа ауыса бастаса да, Әзімбайлық бір тұлға таныла тұрғандай. Бұл кейде ашық қалжың айтқыш, күлегеш мінез көрсетеді. Ал Абайды бүгін де өз пішініне көбірек таңдандыра қадалтатын Кәкітайдың баласы – Жәлел. Жылқының күзелген құйрығының қыл түбіндей қатты біткен қара көмір шашы бар. Онсыз да үлкен басына үдірейе шыққан, кірпі түгіндей шаштары бұның бойынан қатты бір қиястық сызын сездіреді. Үлкен, жазық маңдайы ақыл бейнесін аңғартса, түксиген қабақ астындағы қисық, қиғаш көздері ерекше суық. Сол кішкене көздеріне қона түскен салбыраңқы бітік ет бар. Осы еті онсыз да қиғаш көзді жартылай баса түсіп, кірпіксіз жыланкөз етіп танытады. Сирек біткен ұсақ тістері бұл беттің күлкісін де сүйкімсіз, суық бір құбылыстай аңғартады.

Жәлелдің кішкене мұрны үлкен бетінің өзгеше бір қайшылығы сияқты. Бұл екі гимназист Құнанбаев, Абайдан оншалық ыға қоймайды. Және олар үшін Абай ақын, ақыл иесі, үлкен адам деген ұғымдар жоқ тәрізді. Себебі екеуі қай Құнанбаевтың үйіне келсе де, өздерін еркелетіп, алақанға салып, әлпештеп алуды тілегені болмаса, қазір өздеріне барабар келетін, тең түсетін қыр қазағы бар деп білмейді. Киімі, отырыс-тұрысы, бет-жүзі Жәлел мен Нығыметтің өздерінің аталары, әкелерінен басқаша болмағандықтан, бұлар Абайды да сол қыр қазағының өздерінен төмен көбінің бірі тәрізді аңғарады.

Абай орысша ақындар атын, кітап атын атаса, өлең жайды айтса, олар көбінше күліп тыңдайды. Жасы ұлғайған соң оқу себепті кей сөзді Абайдың бұларша дәл орысша айта алмағанын екі гимназист кешірмейді. Білем деген талабын әурешілік тәрізді сезінетіндері де бар.