Бүгін Абайдың қонағы болып отырса да, Нығымет пен Жәлел басқа туыстардың пәтер үйіне келгендегі әдеттеріне ауысты. Екеуі бастарына үлкен жастық салғызып, папиростарын ауыздарына тістеп, аяқтарын көсілте созып, қырларынан немесе шалқаларынан шімірікпей жатады да, өзара сыбырласа күбірлесіп, орысша сөйлеседі. Айтысатындары өткен күндердегі таныс болған гимназистка жайы немесе пәтерлерінде болған ойын-сауық, сонда танысқан қыз бен жас дама жайларын айтады. Біресе пәтердегі жас хозяйка, я болмаса бойжеткен қыз бен өздерінің жай-жапсарын сыр ғып айтысады.

Абайдың әңгімесіне оншалық құштарлығы болмаған Жәлел мен Нығымет бүгін Абайдың қасынан екінші бөлмеге шығып, сондағы биік төсекке қатар сұлап, керіле жатып, өздерінің дағдылы көп күлкілі құпия сырларына кетті.

Ал Абайдың қасында қалған өзге жастар болса, бұлардың мінезі мүлде басқа. Әсіресе оларда Абайдың көңіл жайын таныған мінезді сезімталдық байқалады. Ағаның әр сұраған сөзіне жастары кіші Шәкет пен Мұратқа шейін тезінен, бар ынтамен қанықты жауап беруге тырысады. Рахым мен Асан Мағаштың науқасын, Абайдың соған байланысты уайымын анық түйген. Ол екеуі Абайдың бүгінгі қабағын, кейде бір күрсінген жадау көңілін барынша жан ашумен сезінеді. Мағаштың тапсырғаны бар еді. Соны ойлап Рахым мен Асан кешке келіп, Құмаш үйінің үлкен, дөңгелек үстелінің басында шайға отыра бере, қала жайларынан әңгімелер бастады.

Әуелі Абай Асқар, Мақсұт, Шәкет пен Мұрат төртеуінен кезектеп отырып, үйлерінің биылғы күйін сұраған. Сейіттің, Сәмен мен Сейілдің және кәрі шеше Дәмежан мен өз әкесі Жұмаштың ендігі қарекет-кәсібі туралы Мұраттан да сұраған еді. Бұл балалардың үйлері қазір аш емес пе, тамақтары тоқ па? Әкелері жұмыс жөнінен табыстан қалған жоқ па, соны сұрады. Абай жаңағы төрт баланың да өз үйлерінің тамағы нашар екенін, әкелерінде қазір табыс болмай тұрғанын және бар жатақта осы күнде қалада жұмыссыздан жүдеулік туып жатқанын естіді. Соны ести отыра Абай бұл балалардың қаншалық естияр боп қалғанын байқады. Сейіттің баласы Асқар тіпті Абайды таңырқатып сүйсіндірді.

– Биылғыдай ауыр жыл болмаған шығар. Менің әкемдей қайратты, ынталы жұмысшы да үйін асырайтын ақша таба алмай отыр. Мен стипендиямнан қарайласпасам, шешем аш болармыз деп те қорқады! – деді.

Бұл бала сондай шыншыл. Жоқ-жітік бейнетқор жандардың мұңына соншалық жақын. Ойымен, жанымен араласып тұр. Анау үйде, биік төсекте сақылдап күлген аң мінезді мырза-сымақтар бір алуан болса, мыналардың кіндігі өздері шыққан ұясынан үзілмеген. Абай Асқарды, Мақсұт, Мұратты тыңдап отырып, оларға осылайша үй-жайының, жақын жұртының қамын, мұңын, жай-жағдайын біліп жүру, ұғып, танып жүру үлкен қасиет деп мақтау айтты. "Ұдайы осылай біліп, ұғып жүріңдер!" – деп ағалық өсиетін сөйледі. Әңгімелесе отырып, өздеріне Абай шын бейіл беріп сөйлескендіктен, оқушы жастар қазіргі қала жайының тағы бір ауыр халдерін айта бастады. Рахым мен Асан кезектеп отырып, бұл соңғы жайды Абайға бапты етіп, байыптап айтты. Бастаған Рахым еді.

– "Биыл қала тірлігі қиындап, ауырлап кетті" деп қазақ, ноғай, орыс үйлерінің бәрі айтады. Себебі күзден бері қалаға аса көп переселен, крестьяндар келген еді. Ішкі Россиядан Жетісуға, Сибирьге қарай көшірілген шаруалар екен. Бірақ ақшасыз, азықсыз көптен-көбі кедей үйлер болған. Жетісуға қарай беттеп барып, солар Семейге "үлкен қала" деп қайта толқып шұбырған. Өйткені Жетісуда биыл Семей облысы сияқты және де құрғақшылық болыпты. Астық шықпай қалыпты. Енді сол крестьяндар бала-шағасы аштыққа ұшырай бастаған соң, осы қалада кез келген үйге кіреді, байға барады, жұмыскер жалдайтын бар жерге кіреді. Арзанға жалданады! – деп, Рахым біраз білгенін айтып тоқтап еді, Асан қоса түсті. Оның естуінше айтқаны: