Путь Абая. Книга IV / Абай жолы. IV кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

– Абай аға-ау, бұл баласы қолайлы болмаса, өзге жетісіп тұрған қай баласы бар? Әне бір Дархан деген үлкен баласын сонау бір жылдарда Мағашқа сынатқанын естіп едім. "Осы балам жақсы бола ма, қалай ойлайсың?" – деп еді. Сонда Мағаш Дарханның пішініне қарап отырып, Кәкітайға әрі қатты қалжыңдап, әрі анық бір ашық шынды айтып еді. "Бұл балаң қайдан жақсы болушы еді, маңдай терісі бір елі жақсыны көргенім жоқ. Орыстың бір жазушысы өзі суреттеген бір нашар адам туралы айтыпты ғой: "Бұның арының маңдайы жез!" – деп. Мына балаң түптің түбінде жез маңдайлы ардың иесі болмаса не қылсын!" – дегенін естіп ем. Кәкітай сонан соң оқуға Дарханды бермей, осы Жәлелді берген ғой! – деді.

Абай Дәрменнің әңгімесін күліп тыңдады да, жаңағы өз сұрауына өзі шешу жауап айтқандай болды.

– Кім білсін, оқу адамды қайта тудырады. Жақсылыққа қарай өзгертіп жіберсе ғажап емес. Ал енді жаман шықса, тап осы Жәлеліңнен "күндердің күнінде аса бір жауыз, жаман адам шықпаса болар еді" деп қауіп қылам. Бұлар Құнанбайдың тұқымы. Қырдағы жуан, содыр, сотқар ауылдардың асқақ мырзасы болып, бұзылып өсуге де мүмкін ғой! Сонда барып, сорға барып жүрмесе не қылсын! – деп тоқтады.

Жәлелді тәкаппар, зор көкірек, тентек тіл, боқтампаз мінезі үшін жек көретін Дәрмен мен Баймағамбет Абайдың сөздеріне қатарынан ден қоя күлісті.

2

Абай келген күні әл-қуаты тәуір көрінген Мағаш келер күндерде алғашқыдай бола алмады. Әкесі енді байқаса, Мағашта жиі демігу білінеді. Жіпсіген сол ғана жабысқақ тер бар. Аз болса да үнемі бір қалыпты қайталап отыратын құрғақ жөтел бар. Ұзақ өмірде көп ауруды, әсіресе, осы алуандас ауруды баладан, жастан, жігіт азаматтан сан рет байқаған Абай, енді Мағаштың жайын үлкен уайым ете бастады. Барлық сенгені доктор мен дәрінің күші. Мағаш әлі төсек тартып жатып қалған жоқ. Осындай мегдетпей тұрған кезінде аурудың алдын ала, жақсы доктордың орынды емі болса, сол оңалтар ма еді!.. Ең болмаса, тез тұқыртып әкетпей, ұзақ созылтып жүретін, күтіммен көп кешетін күйге келтірер ме еді. Мағаштың үлкен дертке ілігіп, қатты қауіптің шеңгеліне түскенін іштей егіліп білген Абай, енді тым болмаса жаңағы айтқандай жайларды медеу етеді.

Бүгін түс кезінде Мағаш пәтерінің қонақ отыратын бөлмесінде Абай докторды тосып отыр. Мерзімді күні, атаған сағатын қалет қылмайтын ұқыпты доктор қазір келу керек. Және Абайдың сол доктормен бірге Павловты тосып отырған жайы да бар.

Павлов бұдан бұрын да Абайға келіп, Құмаштың үйінде қонақ болып, отырып қайтқан-ды. Қазір өзінің жақсы танысы Станов доктормен Павлов бірге келді. Сұлу, бұйра қоңырқай сақалы бар, орта жасты доктор Станов аласа бойлы, беті-жүзі келбетті кісі еді. Көтеріңкі түп-түзу сұлу мұрны оның қызғылт бет, ашық кең маңдайын сұлу жүз етеді. Қалың қоңыр сақалы күрекше ықшамдана күзелген.

Станов келе бере шешініп, Абаймен сыпайы амандасты да, шақыруды күтпестен төргі үйге, Мағаштың қасына кетті. Павлов пен Абай ауыз бөлмеде, бұрыштағы жазу үстелінің қасына отырысып, өзара әңгімелесе бастады.

Абай бүгін Павловпен, Становпен өзі болып үшеулеп ақылдасып, Мағаштың жайын анықтап байламақшы екен. Становтың сөзінен басқа Павловтың айтар ақылы қандай болады, соны есту үшін қазір Павловтың келуін әдейілеп өтінген.

Станов бүгін Мағашты ұзақ қарады. Және оның өзімен оңаша отырып, алдағы уақыттағы емді айтты. Әсіресе, көптен-көп айтқаны күтімнің жайы. Аурудың өзін өзі қатты бағып сақтануы, күтінуі туралы талай кеңес айтты. Станов Мағаштың енді қаладағы жиында болуына тыйым салады. Көбінше оңаша үйде, аз адаммен тыныш мезгіл өткізуді тапсырады. Ішетін ас, тазалық пен бап жайын байыпты дос-жар көңілмен көп айтатын. Ол Мағашты енді қырға қайтуға ұйғарып сөйлеп отыр.