Путь Абая. Книга IV / Абай жолы. IV кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Елде қымызға, күтімді асқа, жақсы-жайлы бапқа сену керек. Қаладан Станов мезгіл-мезгіл дәрі жіберіп тұрады. Абай өзі бұнда Становқа науқастың жайы қалай келе жатқаны туралы үнемі жазып тұрсын. Күн жылынған соң көктемде, Мағашты аса ұнатып құрметтеуі себепті Станов өзі де Абайдың аулына алыссынбай әдейілеп барып емдеп қайтпақшы болды.

Бұдан кейінгі күндер Абай мен Дәрменнің, Баймағамбет, Кәкітайдың Мағашты елге алып қайту әзірлігіне ауысты. Өзге жылдар емес, биылғы қыс басқаша. Қырдан келген салт атты жолаушы, шаналы жүргінші, әсіресе жүрісі баяу, түйелі керуен болсын – бәрі де биылғы қыстың қаталдығынан, қатты суығынан зар қағады. Қырдан келген, беті-мұрны үсіген өңшең қара қожалақ болған ел адамдарының жүздері былай тұрсын, қазір ғинуар айының ортасынан ауған шақта, қаладағы жұрт та ендігі cap аяз, үскірік сұмдық суықтан амалсыз үркіп, шошынып жүр. Талай күндер балалардың оқуға бармай қалған кездері болды.

Орайын таппай, амалсыздық айдамай еркек-әйел, үлкендер де үйлерінен шығудан сескене береді. Абай: "Жолдың бораны, күнделеп жауған қары уайым болады" деп, енді бір қам айтқан. Мағашты аязды күнде далада бөгеп, тағы да суыққа ұрындырып алмау керек. Сол үшін бір-екі шана болып жүруге болмайды. Елден келіп, қазір қалада жүрген Абай мен Мағаштың туыстары, дос-жараны, жақындары болса бәрі де тез жұмыстарын бітірсін. Сөйтіп, бір күнде "е" десіп қаладан бір топ шана болып шығу қажет. Боран соғып, жол басылып қалса, көп шаналы жүргіншілер кезектеп алға түсіп, қарды бұзып, Мағаштың шанасына сүрлеу салып отырады! – деген.

Абайдың осы сөзі жақын-жарандарға арналған бұйрық емес, тілек тәрізді болды. Сонымен, бұның дегенін орындауға ой байлағандар аз болған жоқ. Бірақ қыстың алдағы айларының ұзақ қамын ойлай келген қалашылар Абайлармен бірге шығу үшін бірнеше күн аял сұраған. Бұлар базардан керектерін алып, әзірленіп болғанша тағы бірнеше күн өтті. Ақыры ертең ертемен, елең-алаңда көп жүргінші өзді-өзі пәтерінен аттанып шыққан болды.

Осындай қамдарды жасатып отырып, Абай өзі қатты қапада болатын. Ертең жүреміз деген күннің таңертеңінде Абайды өздігінен іздеп Павлов келді. Оның аңғары Абайға бір қажет сөзбен келген кісідей. Нұрлы үлкен көк көздері іштегі бір зор ырзалық жаймен ажарланып, күлімдей түседі. Аса жақсы, жайлы шұғыла атқандай. Әзір саябырлап басылмаған қуаныш бар тәрізді.

Абайдың бөлмесіне кірген соң ол әдетінде досының қасына кеп отырушы еді. Қазір болса Павлов орныға алмай, әрлі-берлі қозғалып, ішіндегі ойымен аласұрып, өз-өзінен толқып жүр. Бөлмеде отырған Кәкітай, Дәрмен,

Құмаш үшеуі Павловтың ыңғайын байқап, Абаймен оңаша сөзі барын сезіп, ауыз бөлмеге шығысты. Павлов үй оңаша бола бере Абайдың қасына жетіп келді де, күле тұрып, қуана сөйлеп кетті.

– Ибрагим Құнанбаич, есіңізде шығар, жақында айтып ем ғой, "соғыс болады" деп. Сол соғыс басталыпты. Россия патшалығы соғысқа көрінеу әрекет жасай берген соң, "әйтеуір соғыспай қоймайды екенбіз" деп, соғысты Россияның жариялағанын күтпестен Жапония өзі бастап жіберіпті. Үлкен теңіздегі Россияның барлық соғыс кемесі жиналған Порт-Артур деген қаланы жапондар талқан етіпті, тартып алыпты. Сөйтіп, патшалыққа, орыс патшасына алғашқы жұдырық қақ тұмсықтан қан жалатып, қатты тиіпті! – деп, сақылдап күліп жіберді.

Абаймен осы жөнінен бүгін және де сырласа сөйлескен Павлов аса бір мәнді жайларды баян етті.