Путь Абая. Книга IV / Абай жолы. IV кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Дәрмен пештің қырында тұрған үлкен жарық лампыны жағып, Абайдың алдындағы үстелге әкеп қойып жатып, Абайға бүгін күнұзын көкейінен кетпеген бір жайын айтты. Өзі орнығып, жайғасып та отырған жоқ еді. Бір тізелеген қалпында Абайдың төменгі жағынан орын ала тұрып, Абайдың жүзіне аса жақын жан жүзімен өтініш ете қарады. Қиылған мұрты әсем ширатылған. Ойлы өткір көзінде Абай әрдайым қызығып қарайтын тынымсыз, сөнбес от бар. Ол Абай жазбай айыратын шабыт шырағы тәрізді. Дәрмен қазір сондай бір жалын атып тұрғандай. Ол осындай кезінде Абайдан не тілесе де алатын. Қандай жайды сұраса да, Абай оған тиянақты жауап айтпай қала алмайтын. Сол Дәрмен күні бойы зорға сақтап келген өтінішін осындай оңашалық шаққа жете бере айтып қалды.

– Абай аға, күні бойы көкейімнен кеткен жоқ. Бағана Сейілдерге өзгеше бір жайды айтып тоқтадыңыз ғой. Шұбар сұрап қойған соң, біз тартынып қалдық. Бірақ жаңағы Сәмен де айтып кетті, менің де көкейіме келіп қалып еді. Сол айтқан заманыңыз қашан болатын заман? Біз болмасақ, тым құрса мынау қазіргі жеткіншек бала-буындар соны көре ме, жоқ па? Осы жүргенімізде сол атаған жақсы заманыңыздың шет-жағасын болса да көріп өлетініміз бар ма, жоқ па?! – деді. Ағаға бар шын сырымен жабыса түсіп, өтіне қарап қалыпты.

Абай сәл ойлана қалды да, жауап айтты.

– Бала буын ол заманды, әлбетте, көреді. Ал бүгінгі ес білген үлкенді алсам, тағы бірнеше жандар жетер. Оған жақсы да жетер, жаман да жетер, бәлки! Әрине, жақсы жақсылығымен, жаман өзінің жамандығымен жету себепті, әрқайсысы өзіне тиісті орайын алар. Мен айтсам, сен сол заманға жетсең екен деп тілер едім. Тым құрса сен жетер болармысың! – деп, соңғы сөздерін әлденеден қалтыраған үнмен айтты.

Дәрмен Абайдың қазір қатты құбылып, шұғыл өзгерген, жыламсыраған үнінен сезіктеніп қалды. Енді жалт етіп бір сәтке Абайдың жүзіне қарап еді. Саналы көздерін алға қарай ашық қадап отырған әз ағаның екі көзі мөлтілдеген жасқа толы екен. Бұл сәтте мынау жүзде Дәрмен жасты да, қасіретті де және жарқын сәуле нұрландырған елесті де аңғарды. Мейірлі жас, у жас емес, қасиетті жанның көреген көзінен шанда бір шығатын игілік жас есепті.

Келесі күні таң сәріден тұрып, түн ортасынан бері қайнатылған шайды ішіп алған Абай, Дәрмен, Баймағамбет үшеуі пар жеккен кең шанамен базардың сыртындағы Мағаш жатқан Сүлейменнің екі қабат қоңыр үйіне қатты жүріп келген еді. Дәл осы кезде бұл қорадан бес-алты шана бірі артынан бірі жіті жүріп, шыны қарды шықырлата шақырлатып, шыға-шыға берісті. Ең соңғы шана қалың кесек киізбен қапталған. Үстіңгі жағы және де бөлек бір кесек киізбен қымталып қоршалған екен. Бұл – Мағаштың шанасы.

Абайды аңғарған жолаушылар тоқтамақ болса да, Абай дауыстап, қаланың сыртына, ел жаққа қарай қол сілтеп, "бөгелмей тарта беріңдер!" – деп бұйрық етті.

Ауру Мағашты ортаға алған жеті-сегіз шана, әлі оянып болмаған Слободканың қоңырқай, көп кедей үйлерінің жанымен, қаланың сыртына қарай шұбатылып тарта берді. Күн бүгін де қатты аяз екен. Тағы талай күннен толас таппаған, ақыра үскірген сұмдық суық. Өтімді жел өкіре соғып тұр.

3