Путь Абая. Книга IV / Абай жолы. IV кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

– Патшалық әкімшілігі Россияның қасиетін жоймаса, арттырған емес. Европа елдерінің көзімен қарағанда Россияның нәр қуатын сорып отырған озбыр қауым Европаға салмақ салып отырған жандарм, "Европалық жандарм" деп санайды. Сондықтан да көпшілікті құлданып отырған қан сорғыш топтары Россияның қазір Жапониядан жеңілуінен қорқады. Ал Россияның еңбек елі бұқарасын алсаңыз, оның аса қатты қуанатын орайы бар. Патшалық әмірі біздің ең жауыз жауымыз болса, соның соққыға ұшырауы – орыс халқының азаттығы жақындаған белгісі. Анау Европадағы еңбек елінің, бұқараның да революция жолындағы тартысы бұдан әрі үдей түседі деп санау керек! – дей отырып, бұрын Абай естімеген жаңа бір сөзді Павлов айқындай ұғындырды.

– Патшалық әкімшілігі әлсіреді. Бұрын нелер сене алмай жүрген күдіктілер енді революцияға сене бастайды. Ал қалың көпшіліктің революцияға сенуі деген сөз, ол революцияның тақау екендігін білдіретін жай! – деген еді.

Павлов әкелген осындай үмітке толы ойлары Абай көңілінің ендігі жүдеу күйіне алыс та болса, өте жарық қуаныш сәулесін салғандай болады. Өзі білген өмір, айналасын қоршаған болмыс, бас қайғысы бар тараптан жиылып, иықтан басқандай болса да, мынау сәулелі қуаныш хабары Абайға таяныш тіректей. Сынып, қайырылып қалған, әлсіреген қанатты қайта жамап, "алысты аңда, қасыңа қадалма! Қияда болса да қуантар дәурен келеді! Соған қарай аласұрған көңілмен, соған алаңсыз иланған ой, қиялмен сергіп көр!" – дегендей...

Абай соңғы бір айдың ішінде өзін анық бір құз-қиядан құлап бара жатқан жандай сезінетін. Табанының астынан жер жылжып кетіп, бұны қайта оралмас қараңғы, меңіреу құз түбіне итеріп жібергендей болады. Тағы бір осы алуандас күйді ойлағанда ол кейде өзін ауыр бір түс ішінде жүргендей ұғынушы еді. Оқта-текте бұл өзін бір үлкен шегі жоқ лай толқынды, қанды судың ішінде жүзіп келе жатқандай аңдайтын. Кейде желі бар, қараңғы түн тәрізденетін ауыртпалық бұны опқалы төніп тұрғандай болатын. Қайғыдан, өмір соққысынан қысылып, қиналған шағында Абай осындай тұңғиық, рахымсыз суық лай, суық дүние арасында өз қуатына сене алмай қобалжиды.

Соңғы айдың ішінде Мағаш уайымы кейде үлкен қауіпке айналып, шошыта бергенде, Абай жаңағы тұңғиық толқынды суды күндегі тірлігінен де кездестіріп тұрғандай көретін.

Павловтың жаңағы әкелген шұғылалы, алтын арай жақсылық дабылын, нұрын Абай жүрегімен өзгеше құптады. Дос көңілге, Павлов басына барынша алғыс айта қабылдады. Көптен күңгірт тартқан көңіліне оралмаған қуаныш аңғарды. Павлов кеткен соң да, Абай жалғыз қалып, өз ішіне жылы, жарқын өмір нәрін құйып кеткен игілік елшісін сезеді. Ол бірде Павлов, біресе оған аты белгісіз қадірлі жандар жаңа дүние, жыл құстары тәрізденеді. Адамзаттың, келер нәсілдердің жаңа қауымдарының тол басы, марқасы. Балғын қуат иесі – бағланы келе жатқандай. Тағы бір кезек Абай көңіліне үміт елес бергендей өз халі орала келеді.

Бұл білген дүниеде, бұл оралған ортада, қазақтың қалың көпшілік қауымында сол жаңағыдай қуанышқа құшақ жая, қуана басқан халық бар ма, қауым бар ма? Ол болса, мен соның қай жеріндемін? – деп бір ойлап кетеді.

Үміт болар тірек іздеп, ойымен алыс, жақынды орағыта болжайды. Әлі дала меңіреу, әлі бұл білген дүние ауыр қараңғылық ішінде. Бұнда туған сәуле жоқ десе де болардай. Сондықтан және де өзін манағы түпсіз, шексіз суық дүние, лай суда жүзіп келе жатқан жан түрінде аңғара береді. Бірақ қараңғыда қайда барарын, қалай құлаш сермерін білмеген шағында, енді алдынан бір жиек жаға көрінгендей болады.