Красная стрела. Книга Четвертая / Қызыл жебе. Төртінші кітап - Шерхан Муртаза / Шерхан Мұртаза

Сталин неге үндемейді? Әлде қазақтардың қайғылы халі қабырғасына батты ма? Үлкен империя. Бұл император. Әрине, сөзде, саясат тілінде оның лауызымы басқаша айтылады. Бірақ маңызына, мәніне келгенде бәрібір. Ол император. Бәлкім, солай атаса Сталинге ұнар ма еді? Ол Грозный патшаны, I Петрді жиі-жиі атайтын. Оларды сөз жүзінде сынаған болып, іштей бүйрегі бұрып та тұратын сияқты. Бірақ онысын білдірмейді. Петр басыбайлы шаруаның жонарқасынан үш қабат терісін сыпырып алды деп айыптаған болады. Ал өзі ше? Үш қабат терісін сыпырсаң да тірі қалса, кәнекей. Шыбындай қырылып жатыр ғой. I Петр кезінде де сорлы халық аз шығын болмаған деседі. Бірақ дәл қазіргідей емес-ау. Генсек Сталин дегеннен гөрі, император Сталин деген әбден лайықты болар еді. Император Август, император Цезарь, император Тиберий, император Калигула, император Нерон... император Наполеон... Өткен ғой неше наһандар.

Сталин солардың бәрінің де өткен-кеткенін көп оқыған. Сталинді шаласауатты деп менсінбейтін Троцкийлер мүлде қателеседі. Рим императорларының іс-әрекетін, мінез-құлқын Сталин аса ұната да бермейтін. Мысалы, Калигула дегені құрылтай жиналысына өзі ардақтайтын арғымақ атын мініп келіп, онымен қоймай, сол жылқы баласын консулдармен қатар отырғызып қойыпты дейді. Қалай отырғызған? Арнайы орындық жасаттырған ба? Сірке суына маржан салып, соны ерітіп, езіп ішеді екен дейді. Сталин қанша құдіретті болса да әзір Жоғарғы Кеңестің сессиясына жылқы баласын отырғызған жоқ. Сірке суына маржан ерітіп те ішкен жоқ. Калигула сияқты жалт-жұлт киініп, сал-серілікке де салынбайды. Тұрмысы тым жұпыны. Бірақ Калигула: «Жек көрсе, жек көре берсін. Тек қорықса болғаны», — дейді екен. Сталин осысын құптауы мүмкін. Бірақ бұл жағынан Сталин Калигуладан әлдеқайда ақылды. Қоластындағы халық қашанғы қалтырап отырады? Халық Сталинді сүйетін болсын. Сталинсіз қалай күн көреміз дейтін халге жететін болсын. «Жасасын Сталин!» деген ұран әлі жаппай айтыла қойған жоқ. Бірақ жаппай айтатын болсын. Адамдар Құдайға емес, Сталинге табынатын болсын. Калигула ақымақ. Сталиннің аңсары әріде жатыр. Рас, Калигула сұлу әйелді аймалап отырып: «Мойны қандай әсем! Алайда жендетке: «Кес!» — деуім мұң, осы әсем мойын қиылады да түседі-ау», — дейді екен. Міне, бұл Сталиннің ұғымына әбден келеді. Сталиннің «ақ дегені — алғыс, қара дегені — қарғыс». Енді мұның бетіне қарсы келер ешкім жоқ. Зиновьев пен Каменев енді оның етігін тазалауға пейіл. Бухарин қайда бармақ? Әне, ақсаусақ ақылмандар қандай күйге түскен?

Енді ғой, мына азиат Тұрар Рысқұлов бұған оқтын-оқтын булығып, дауыс көтереді. Ау, алдағыларды неге көрмейді? Троцкий, Зиновьев, Каменев, Рыков... Кеше ғана Рыковпен бірге жұмыс істеді ғой. Лениннен кейінгі екінші Совнарком. Сол Рыковтың өзі әңкі-тәңкі болып кеткенін көріп сескенбей ме бұл Рысқұлов? Бірақ балапанын арашалай қарақұсқа қарсы шабатын тауықтың айбынын көрген бар ма? Рысқұловта да сондай бір инстинкт бар. Өзге үшін өзін өртке тастап жіберетін ерекше бір қасиет бар. Әйтпесе, бұғып қала тұрса, айтқанды істеп, айдауға көніп жүре берсе, «мыналары сұмдық!» — деп айқай салмай, ақырын жүрсе, өзіне мың есе пайда ғой. Сталинге керегі сол: бетке келмей, бетегеден биік, жусаннан аласа бол.

Ал мына Рысқұлов тыныштық таппай, тызылдап тұр. Осыдан екі жыл бұрынғы записканы есіне салып еді, одан сескенер емес. Басқа біреу жым болар еді, мынау қайта өршеленіп барады.

Рысқұлов Сталиннің осы ойын оқып білгендей:

— Жолдас Сталин, — деді. — Сіз әлгінде запискаға қол қойдың, демек ЦК қаулысына сен де ортақ, ұжымдастыру қисық жолға түсіп кетсе, сен де жауап бересің дедіңіз. Айтыңызшы, сол запискаға мен қол қоймасам, қаулы қабылданбай қалатын ба еді? Ұжымдастыру тоқтап қалатын ба еді?

Сталин күтпеген сұрақ. Сталиннің бетіне қан шапшып, өрттей күреңітіп ала жөнелді. Жатқан жыланның құйрығын Рысқұлов өзі басты. Сталин «Алтын жібек» темекісін трубкаға салайын деп тұрып, соны ұмытып кеткендей, бұған безеріп көп қарады.

— Өзің қалай ойлайсың? — деді ызғарлана.