Красная стрела. Книга Четвертая / Қызыл жебе. Төртінші кітап - Шерхан Муртаза / Шерхан Мұртаза

«Енді қалай екен?» — деп Рысқұловқа тағы бір көз салып еді, анау талаурап, тарс кетейін деп тұр екен. Сталин мұртынан бүлк етіп бір күлді де, қара трубкасындағы күлді хрусталь күлдеуішке тықылдатып, қаққылап-қаққылап, сарыала құтыдан «Алтын жібек» темекісін саусағымен ширатып қорқордай трубканы қайтадан толтыра бастады.

Арадағы үзілісті пайдаланып қалайын деді ме, әлде шыдамсыздық биледі ме:

— Ал Сіз оған не дейсіз? — деп қалды Рысқұлов.

Сталин қылау түсе бастаған, қайратты, жирен шашты басын баяу бұрып қарады. Содан соң асықпастан, аспай-саспай трубканы тұтатты. «Алтын жібек» түтіні жүрегін сәл-пәл жібіткендей күлімсіреп:

— Өзің не дер едің? — деп Рысқұловқа сығырая қарады. — Егер әлгі хатты Голо-щек-ин маған емес, саған жазса, сен не дер едің? Не деп жауап берер едің?

Рысқұлов не дер еді? Жауабы дап-дайын. Жауаптан қиналып тұрған жоқ. Бірақ айту әдісін ойланып қалды. «Голощекин — оңбаған, жалақор, барып тұрған авантюрист дейін десе, сөз жоқ, Сталинге жақпай қалады. Саяси сұхбат кезінде қызбалыққа жол жоқ. Әр сөзіңді бағып сөйлемесең, басың бәлеге шалынады. Бір жерден ұсталсаң, құтылу қиын.

— Мен не дер едім... — Рысқұлов өзін-өзі тізгіндеп, сабыр сақтайын десе де даусы жарықшақтанып шықты. — Мен не дер едім? — деп үнін түзеп алды. — Мен айтар едім: жолдас Голощекин, өйтіп тұтас бір республикаға жала жаппаңыз. Республикаға сіз келгенге дейін де коммунистер болған. Партия да болған. Республикада кеңес өкіметін орнатуға басшылық жасағандар да солар. Мысалы, мен өзім Ұлы Қазан революциясына дейін-ақ Түркістан мен Қазақстанда большевиктерге қарсы аяусыз террор жүріп тұрған шақта, басымды өлімге тігіп, партия қатарына кірдім. Біз Әулиеата уезінде Кеңес өкіметін орнаттық. Бізге кеңес өкіметін басқа жақтан қалың қол келіп орнатып берген жоқ. Бүкіл Түркістанда, бүкіл Қазақстанда Қазан революциясынан кейін іле-шала өкімет билігін большевиктер өз қолына алды. Ал ол кезде, жолдас Голощекин, сіздің өзіңізді көрмек тұрмақ, атыңызды да естіген емеспіз. Біз Ленин деген есімді естідік. Өзін көрмесек те сөзін ту етіп ұстап, ұран етіп асқақтаттық. Сондықтан, жолдас Голощекин, бұл айтқаныңыз үлкен жала!

Сталин терезеден әлдеқайда қарап тұрып-тұрып:

— Ал «Культррегерство» дегеніне не дер едің? Көшпенділер шынында да әлі өркениеттен алыс екені өтірік емес қой.

— Өркениет дегеннің өзінде көп сұрақ бар, жолдас Голощекин, — дер едім. — Әуелі мәдениетті деп кімді айтамыз? Галстук тағып, шаш қойған адамды ғана ма? Олардың арасынан нелер кәззаптар табылар. Ал оқу жағы болса, әрине, кемістік бар. Бірақ сіз жиі айтатындай, қазақтар жабайы емес! Орысша оқығандар да бар, ал мұсылманша оқығандар — екінің бірі. Әлде мұсылманша оқу өркениетке жатпай ма? Ал қасық, шанышқы дейсіз. Ұялмайсыз ба, Голощекин! Аштан қырылып жатқан халыққа әуелі тамақ тауып беріңіз. Қасық пен шанышқының бір амалы табылар.

— Болдың ба? — деп Сталин терезеден бері бұрылды. — Сен осының бәрін Голощекинге емес, маған айтқандай кіжініп тұрдың-ау... Сен сондайсың, иә... Ал мен не деп жауап жаздым Голощекинге? Білмейсің. Әрине, білмейсің. Мен айттым: «Дәл қазіргі кезеңде, сіздің ұстанып отырған бағытыңыз бірден-бір дұрыс бағыт», — дедім. Мұным қалай?

Рысқұлов ішінен: «Жетістірген екенсің!» — деді.

— Е, ендеше, Голощекин колхоздастыруға құлшына кірісіп жатқаны да содан шығар. Сонда Сталин жолдастың «Табысқа мастану» деген еңбегін жұрт қалай түсінбек?

— Ө-ө-өзің қа-а-лай түсінесің, жолдас Рискюлов?

— Мен әсіреңкі әрекет, асыра сілтеу болмасын деп түсінемін.

— Ал Рискюлов жолдастың 1930 жылы, ұмытпасам, 3-қаңтар күні Саяси Бюроға ұжымдастыруды тез қарқынмен жүргізуге болады деп записка түсіргенін қайда қоямыз? Ал?!