Красная стрела. Книга Четвертая / Қызыл жебе. Төртінші кітап - Шерхан Муртаза / Шерхан Мұртаза

Шырылдайсың, бишара Рысқұлов, шырылдайсың. Мұнша шу шығарып, алқынып, жұлқынып, арпалыспай, ты-ны-ыш жүрсең саған бәле жоламас еді. Отқа ынтызар көбелектей өз қанатын өзі күйдіріп жүрген пәруана. Осыдан ғой, Рысқұловтың үстіне Жантоқовтар «пантюркист, ұлтшыл» деп арыз айдап жататыны.

Иә, қазір Сталиннің қолында Жантоқов дегеннің хаты жатыр. «Рысқұлов Сізге несімен сүйкімді? Рысқұлов соноу бір жылдары Орта Азиядағы «Шуро-и-Исламия» деген партияның мүшесі болғанын білмейсіз ғой. Пантюркизм ауруына шалдыққанынан хабарсыз екенсіз ғой. Әйтпесе, Рысқұловты көтермелей бермес едіңіз...» — дейді.

Сталин тым-тым ұрдажық емес, кім бұл Рысқұловқа осыншама зәрін төгіп, қаһарын тіккен дейді ғой. Оны анықтау Сталин үшін қиын ба екен? Сөйтсе, Жантоқов — мыңғырған бір байдың баласы екен. Әкесі 1928 жылы ірі феодал ретінде мал-мүлкі тәркіленіп, өзі жер аударылады. Ал енді Жантоқов жас кезінде Омбыда орысша оқыған, көзі ашық, тызылдаған пысық неме екен, жел қай жақтан тұрғанын біле қойып, дереу туған тегінен безініп шыға келеді ғой. Сөйтіп, Кеңеске жағыну жолында әсіреқызыл болғаны сонша, Голощекиннің сеніміне кіріп алып, соның сойылын соққанда, қазақта алдына жан салмастай, құлақкесті құлындай қызмет етеді.

Тегінен безіну жаңалық емес. Әсіресе төңкеріс кезінде әке мен бала, ата мен іні бір-біріне қарсы келіп, тіпті бір-біріне оқ атысқан оқиғаның тарихта талайы бар. Мәселе, адамның нанымында ғой. Адамның иманында. Жантоқов шын иманымен әсіреқызыл болды ма, жоқ әлде іштей бақай есебі бар ма? Егер Қазан революциясы болмаса, Кеңес өкіметі орнамаса, сол Жантоқов патшаға қарсы, өзінің туған әкесі сияқты шұбартөс, шынжырбалақ байларға қарсы ұрандап ту көтеріп, қол бастап шығар ма еді? Әй, кім білген? «Заманың түлкі болса, тазы болып шалып қалдың» адамы ғой Жантоқов. Әйтпесе, Рысқұловта алты аласы, бес бересі жоқ. Тіпті онымен бақталас болар, қызғаныш қылар жөні де жоқ.

Бәленің бәрі Голощекиннен шықты емес пе? Рысқұлов ВЦИК-тің сессиясында Қазақстанда тәркілеу мен ұжымдастыру науқанында партия саясатының өрескел бұрмаланып жатқанын сынап сөз сөйлейді ғой. Бұл сөз Голощекинге шаншудай қадалады. «Қап, бәлем!» — демей ме?

Алматыдағы бір жиналыста Жантоқов оның көзіне түседі. Орысшасы лыпып тұрған нағыз шешен. «Байлардың тұқым-тұқиянын түп тамырымен жұлып тастап, қоғамды арамшөптен біржолата тазарту керек!» — деп сайрап тұр. Сонда Голощекин егер логикасы күшті болса: «Ей шырағым, не деп тұрсың? Байларды түп-тамырымен, үрім-бұтағымен құртып жіберсек, сен өзің қалай аман қаласың? Сен өзің шіріген байдың бел баласы емессің бе?» — дер еді ғой. Оны айтпады. Логика басқа жағынан сумаң етті. Жантоқов сияқтылар өз қарақан басының қамы үшін туған әкесін де аямайды. Демек мұндайларды сойыл етіп ұстау керек. Сойыл болғысы келмейді екен, е ботам, өзің әлгінде ғана айттың ғой бай тұқымына балта шабу керек деп. Сен — бай баласы. Ендеше, алғашқы балта сенің тамырыңа шабылады десінші, Жантоқов не істемес екен?

Олай болса, бұл сойыл әнеукүні ВЦИК-те Голощекинге қаһарын төккен Рысқұловқа соғылсын.

Голощекин әуелі Жантоқовтың қызметін көтеріп, Өлкелік комитеттің баспасөз секторын басқартып қойды. Алмақтың да салмағы бар, көп ұзамай Филипп Исаевич Жантоқовтан қарымта талап етті. Бір күні оны кабинетіне шақырып алып, оңаша сөйлесті.

— Сен Рысқұловпен қалайсың? — деп сұрады әуелі. Анау әуелі сұрақтың астарын аңдамай:

— О кісімен ешқандай қатынасым жоқ, — деп шынын айтты.

— Қатынасың бар ма, жоқ па, мәселе онда емес, — деп Голощекин көңілі толмай қалды. — Мәселе — Рысқұловтың саяси платформасында ғой. Ол ежелгі ұлтшыл, пантюркист, сен соны да білмейсің бе?

— Е, о жағы белгілі ғой, Филипп Исаевич, —деп енді қақпайлауға бейімделе берді.

— Ендеше, соны Орталық Комитетке білдіру — біздің парызымыз. Түсінікті ме? — дегенде Голощекиннің бұрын тартқан теке сақалы дір-дір ете қалды.

— Түсіндім, Филипп Исаевич. Тек... —деп Жантоқов тосыла тоқтады.

— Немене, тек?..