Красная стрела. Книга Четвертая / Қызыл жебе. Төртінші кітап - Шерхан Муртаза / Шерхан Мұртаза

Сталин жолбарыс көздерін сығырайтып, Рысқұловтың пиғыл-сырын айтпай-ақ білгісі келгендей тесіле қарады.

— Былай болуы мүмкін бе, Тұрар, айталық, Сталин асыра-сілтеуді айыптап, бүкіл халыққа жария етті. Халық сеніп қалды. Артынша Сталин жер-жердегі басшыларға, әсіресе Қазақстан басшылығына астыртын циркуляр-хат жолдап: «Табыстан бас айналуды» оқып тоқтап қалмаңдар. Қайта қарқынды күшейтіңдер!» — деп нұсқау беруі мүмкін бе? Жұрт осылай деп қалуы мүмкін бе? Сен қалай ойлайсың?

Рыскұловтың өңі қуқыл тартып, маңдайы жіпсіп жүре берді. Сужүрек емес еді, сұмдықтың, сұрқиялықтың, залымдық пен зымияндықтың талай тұзағын талқандап, талай шырмаудан шатаспай шығып еді. Бірақ дәл мынандай сұрапыл сұраққа кездескен емес. Бір сәт ол: «Осы айтып тұрғаны шыны болмаса нетті?» — деді де, тұла бойы түршігіп кетті.

— Мүмкін емес, жолдас Сталин. Олай ойлау кімнің басына келеді?

Сталиннің сірескен беті сәл жылымықтанып, көзі күлімдегендей болды.

— Мен де солай ойлаймын. Мұндай сұмдық кімнің басына келмек? Бірақ жаулар сондай лақап таратуы да мүмкін ғой. Өзің ойлашы, Сталин баспасөз бетінде асыра сілтеу болмасын дейді. Ал жер-жерде керісінше, асыра сілтеу өрши түседі. Сталиннің айтқанына бағынбай жатыр деуге тіл бармайды. Содан шығатын қорытынды, логика бойынша, Сталин астыртын тапсырма беріп отыр деп айыптау жаулар үшін оп-оңай тәсіл. Солай емес пе?

— Тап жаулары солай деуі әбден ықтимал. Ал халық... халық Сізге сенеді, Иосиф Виссарионович.

— Жолдас Сталин де. Соноу жиырмасыншы жылдан бірге жұмыс істеп, аузың қалып алып калған. Әйтсе де, сенің солай деп атауыңа да болады. Сонымен халық сенеді?

— Сенеді, жолдас Сталин.

— Құдайға шүкір. Дай бог.

Бір сәтке Сталин де пенде болып, Рысқұловтың жауабына кәдімгідей іші жылып, оған рахымы түсердей болды. Оның арызын шын ықыласпен тыңдап, өтінішін орындағысы да келді.

Ары-бері ырғалып жүріп, Рысқұловтың неге сонша өзеуреп, неге сонша шырылдап, жанталасқанын ойлады.

Халық қырылып жатыр дейді. Аштан, аштық арқылы тараған індеттен қырылып жатыр дейді. Қазақтар қырылып жатыр дейді. Ол қандай халық? Көшпенді дейді. Малмен күн көреді дейді. Бірде Геродоттан оқығаны есіне түсті. Геродот айтады: Көшпенділердің баспанасы киіз үй, тамағы малдың еті, сүті, киімі малдың терісі, жүні дейді. Қымыз дейтіні болатын көрінеді, көп ішсе мас қылатын көрінеді. Көшіп келе жатқанда әйелдері аттың, түйенің үстінде толғатып, туа беретін көрінеді. Өздері жауынгер халық деседі, ерлерін былай қойғанда, әйелдері, қыздарына дейін қолдарына найза алып, жауға шімірікпей шабады дейді.

Ал енді мына Рысқұлов келеді де, сол «тарихтың атасы» атанған Геродоттың жазып кеткен көшпенділерінің қазіргі ұрпақтары аштан, індеттен қырылып жатыр деп шыр-шыр етеді.

Сталин Рысқұловтың екінші хатын да оқып шықты. Машинкамен басқанда отыз үш бет екен. Ұзақтау, әрине. Көп уақыт алады. Бірақ мылжың сөз жоқ. Бір сөзін де өшіріп тастай алмайсың. Қайта әрі қарай оқығың келіп, ынтыға бересің. Бірақ сұрапыл сұмдық хатты да оқуға адам ынтыға ма екен? Парадокс! Оның несі қызық? Қырылып жатқандар туралы оқу неге қызық? Лoгикасы шын темірдей, қазір Рысқұловтың мына тұрысы қандай болса, сөзі де, ойы да, логикасы да шарболаттай. Және сол шарболатты магниттеп тастаған сияқты. Оқуға тартады да отырады.

Ал осындай адаммен санасу керек пе, жоқ па? Санаспасаң, бұл осал жау емес. Өзіңе тартсаң, серік қылсаң, күшейе түсесің. Бірақ неге осал жау емес? ОГПУ-дың бастығы Ягоданы шақырып алып: «Құрт Рысқұловтың көзін!» — десінші. Бітті. Бит сыққанмен бірдей. Іздері-сұрары да жоқ. Іздеу-сұрау салатын халқы анау, шыбындай қырылып, сансырап жатқан. «Рысқұлов — ұлтшыл, ұлтшыл ғана емес, пантюркист» деген қоңырау баяғыда-ақ сыңғыр қаққан. Негіз жетіп жатыр. Айып іздеп қиналатын жағдай жоқ.