Красная стрела. Книга Четвертая / Қызыл жебе. Төртінші кітап - Шерхан Муртаза / Шерхан Мұртаза

— Нұрбедел, — деп дүңк етті бала мұрнын тартып қалып. — Қарным ашты.

Бұл баланың сәлем сөзі еді. Бұл оның мына биязы келіншекке: «Мен аш адаммын. Аш бала тоқ баламен ойнамайды. Ат сұрасып, жөн сұрасып, сызылып тұрмай, шын жаның ашыса, өзек жалғар бірдеңе бер» деген тілегі де, талабы да еді.

— Қоя тұр-ей, жүгірмек, қырқына шыдап, біріне шыдамайсың ба? Онсыз да ана кісі бізді жақтырмай тұр, — деп Түйметай Әрифаны нұсқады.

— Олай демеңіз, құдаша. Сен Тұрардың қарындасы болсаң, бізге жат емессің. Әуелі танымай жатқанымыз ғой, — деп райға келді Әрифа. — Ау, аузым аңқиып тұрып қалыппын ғой, шай қояйын. Әй, Рашид, Шамиль, Ескендір, неғып сілейіп тұрсыңдар, үстел дайындап, орындық қойындар. Осы үйде мұнша адамға орындық жетер ме екен? Әй, Әли, осы үй көшіп жатса да сенің былқ етпейтінің-ай!

Әрифа түкпір бөлмеде пианино тыңқылдатып отырған балаға да бір тиісіп кетті.

Рашид, Шамиль дегендері, сөйтсе, Әрифаның балалары, Әзизаның інілері екен. Рашиді он төрт-он бес шамасында. Шамиль Нұрбедел құралпы — он екіде екен. Сол шамадағы Әли деген бала Әзизаның туған бөлесі көрінеді. Мұның бәрін кейін Түйметайға Әрифа айтып берді.

— Ал анау Ескендір, — деді Әрифа кенет сыбырлап қана, — Тұрардың бұрынғы орыс қатынынан қалған. Көрдің бе, құдаша, Тұрардан аумайды.

ІІІ

Рысқұлов Сталинге жолығуға құштар емес. Қызмет бабы болмаса, ісі түспесе, әрірек, аулақ жүрер еді. Алмай-бермей арақатынас сондай. Тағдырдың ісі екен, Рысқұлов 1920 жылдың аяғынан бастап бетпе-бет қызметтес болды. Сталин — нарком, Рысқұлов — орынбасар. Жо-жоқ, Сталин оны қорлап, зорлап, сарсаңға салған емес. Қайта алғашқы кезде қолдап, түркістандық ескі «достардың» бәле-жаласынан қорғаштап та жүрді. Бірақ бауырына да тартпайды, сыртқа да теппейді. Көбіне зілмауыр, ауыр мінезді кісі кейде ақжарқын тартып, ара-тұра әзіл-қалжыңға да барып, Рысқұловты көргенде «А-а, Түркістанның Шыңғысханы» деп қояр еді.

Мұнысы зілсіз әзіл сияқты көрінетін. Сталинге орынбасар болғанда, Рысқұлов небары жиырма бес жаста ғана екен. Күні кешегі ауылдың жалаңаяқ, қу сирақ баласы, бүгін мемлекет қайраткері болғаны — ұшпаққа шығандап шыққанмен бірдей шығар. Осыдан небары үш жыл бұрын қызметін Әулиеата совдепінен бастап, енді бүгін Кремльден бір-ақ шыққаны — аспандағы Айдың өзін ауыздықтап мінгенмен пара-пар болар. Сталин оны осы себепті де «Шыңғысхан» деп қағытатын шығар. А, мүмкін, қағыту емес, сүйсіну ме екен... Онысын күмәнсіз түсіну қиын. Жалпы, Сталинді түсіну қиынның қиыны. Тұла бойы тұнған жұмбақ, күмән сияқты көрінетін де, Рысқұлов одан әлдеқандай белгісіз түйсікпен іштей сақтанып жүретін.

Сұмдық-ай, Түйметай үйелмелі-сүйелмелі бес баласымен бүтін Рысқұловтың үйінде отыр. Қазан вокзалынан өзі барып алып келді. Қазан вокзалы бастығының кабинетіне кіріп барғанда, алба-жұлба бір топ баланың ортасында отырған Түйметайды танымай да қалды. Түйметай екенін анық біліп келмесе, мүлде танымас та еді. Ой, сонда Түйметайдың дауыс қылып аңырағаны-ай! Жаһандағы жалғыз бауырын құшақтап, мұңын шағып, арыз айтып жылағанда, Рысқұлов айнала аң-таң қалып тұрғандардан қысылып-қымтырылуды ұмытып кетті.

— Сорлап қалдық қой, Тұрар-ау! — деп аңырады Түйметай бейбақ. — Құрдымға кеттік қой. Қу Құдайдың қаһары неге бізге ерекше төнді? Не жазып едік, қыл құйрықты, киіз туырлықты бейбіт жүрген жан едік қой! Кімге қиянат қылдық?

— Қой енді, Түйметай, бұл ауыл емес қой, дауыс қылатын. Қарашы жан-жағыңа! Қой енді, — деп сыбырлап, Рысқұлов қарындасын арқасынан қағып, жұбатқан болады. Бірақ Түйметай:

— Қараса қарай берсін! Көрсін Мәскеу біздей бейкүнә бейбақтардың қаңғырып қалғанын.

Хан базардай қалың жұрттың арасында шешесі ағыл-тегіл аңырағанын көріп, Түйметайдың бес баласы бірдей ұлардай шулап қоя берсін.

Вокзал бастығы оларға графиннен су құйып беріп, тіпті үстелінің тартпасынан бір қорап мәмпәси алып, балалардың алақанына салып, бәйек болып-ақ жүр.