Красная стрела. Книга Четвертая / Қызыл жебе. Төртінші кітап - Шерхан Муртаза / Шерхан Мұртаза

— Жолдас Ягода! Сталин жолдастың тапсырмасы! Рысқұловпен шұғылданыңыз, — десе, бітті. Сталин ондай тапсырма берді ме, бермеді ме, Ягода оны Сталиннің өзінен сұрап, анықтап жатпайды. Тіпті анықтағысы келген күннің өзінде оған батылы бармайды.

— Сен немене, Постовқа сенбейсің бе?! Неге тақақтайсың?

Өстіп қалуы мүмкін ғой. Әбден мүмкін.

Сталинге жолыққан сайын Рысқұлов Постовтың алдынан өтеді. Көзілдірігі дөңес қалың әйнекті. Линза сияқты. Сондықтан көзі кейде тым үлкен, кейде тіпті бітік сияқты боп көрінеді. Көз атаулы жоқ, тек шыны. Екі беті талаурап сыздап тұрған шиқандай, шертіп қалсаң, тарс кетердей болып тұрады. Сұлулықтан, әсемдіктен сезімі нейбет қалмаған, әжептәуір талғамы бар Сталин әлгі беттен қалай жиіркенбейтіні таңғаларлық. Басқа кісі құрып қалған ба?

Сталиннің кабинетіне кірерде, Постов Рысқұловқа тіл қатпай қарап қалады. Көз емес, дөңес шыны қарайды. Мүмкін, ол рентген сияқты бірдеңе шығар. Рысқұловтың бойында қару бар ма, ойында бөтен пиғыл бар ма, соны біліп қоятын бір сұмдық аппарат шығар. Әйтеуір, Рысқұлов Постовтың алдынан өткен сайын тұла бойы түршігіп кетеді.

Рысқұловтың есіне түседі... Ленинге алғаш рет жолыққаны... Ол кезде тым жас еді. Лениннің қабылдауына кірерде, қабылдау бөлмесінде отырғаны есінде. Аздап абыржып еді. Бірақ қорыққан жоқ, қысылды рас. Ленинмен тұңғыш рет кездесерде пайғамбар болсаң да қысыларсың... Сонда Фотиева деген кісінің ақылдысы-ай. Түркістанның жас басшысының абдыраңқырап тұрғанын байқап:

— Саспаңыз, жолдас Рысқұлов. Ильич батыл болғанды ұнатады, еркін ұстаңыз өзіңізді, — деп еді. Және мұны сондайлық бір достық ниетпен, туған апасындай аймалап айтқан сияқты еді. Енді о да бір елес, алыс арман. Жайдарман жақсы сөздерді сағынасың. Ендігі сөздер тек жабырқатуға жаратылғандай, бәрі қатал, бәрі бұйрықтай естіледі.

Жоқ, Постовқа телефон соқпас.

Сонда қандай амал бар? Араға Сулимовты салып көрсе қайтер еді? Сулимов РСФСР Совнаркомының төрағасы, Рыковтан кейін келді. Рыков Сталиннің қаһарына ұшырады. Лениннің барында Сталинмен менсінбей сөйлесетін Рыков енді қуғында жүр. Бұл жарық дүниеде көретін сәулесі, тататын дәмі қашан таусылары ғана белгісіз, әйтпесе келмеске кеткенмен бірдей.

Оның орнына келген Сулимов та біршама тәуір кісі. Рысқұлов айтқанда Қазақстандағы қазіргі жағдайға қанығып, кәдімгідей қабырғасы қайысты. Тіпті күйінді, опынды. Бірақ іске араласа қоймады. Тек:

— Тұрар Рысқұлович, бұл іспен өзің шұғылдан. Мен саған мүмкіндік берейін, — деді орынбасарына.

Рыковтегідей азу Сулимовте жоқ. Сірә, азулы болу да қиын шығар. Азу тісіңді қағып алып, қаңсылатып қоятын қаталдық шығып тұр. Сулимов содан қорқады. Алдында көріп қалғаны бар. Соның кебінін кигісі келмейді.

Ал Молотов ше? Вячеслав Михайлович енжар кісі емес, елгезек. Мінезі де жайлы, зілсіз көрінер. 1926 жылы Рысқұловты Қызылордадан іздеп тауып, телефонмен сөйлескен осы Молотов. Саяси Бюро Рысқұловты Мәскеуге жаңа қызметке шақыру туралы шешім қабылдағанын Рысқұловқа алғаш хабарлаған Молотов. Артынша соның қолы қойылған телеграмма да келді.

Телеграмманы алып, Рысқұлов Голощекинге кірді.

— Міне, Филипп Исаевич, мынандай қағаз келіп тұр, — деді.

Голощекин қиналған болды.

— Сен сияқты қызметкер өзімізге де керек қой. Бір жағынан қуанып тұрмын. Біздің кадр жоғарылап, Одақ басшыларының бірі болып жатса — қуану керек. Бірақ мұнда жергілікті кадрлардың буыны әлі бекімей жатқанда, сен сияқты аса білікті адамның кетіп қалғаны, шынымды айтсам, қабырғама батады.

Рысқұлов ойлады:

«Шыныңды айтып тұрған жоқсың, Филипп Исаевич, аярлық жасап тұрсың. Мен Моңғолиядан қайтқан соң, осыдан алты ай бұрын, Мәскеуден Қазақ КСР Халық Комиссарлары Кеңесінің төрағасы мандатымен келгенде, байбалам салып, Рысқұловтан бас тартқан кім еді? Маған Нығмет Нұрмақовтың да, Тұрар Рысқұловтың да керегі жоқ! — деп от басқандай ойбайлаған кім?»

Рысқұлов кекшілдікке бармады. Бұл ойын дауыстап айтпады.