Красная стрела. Книга Четвертая / Қызыл жебе. Төртінші кітап - Шерхан Муртаза / Шерхан Мұртаза

Адамдар арасын дәнекерлеп, әңгімеге шырай беретін сөз осымен тәмәмдалып, енді қатал өмірдің қатыгездеу тілімен сөйлесу басталды.

— Иә, келген шаруаңды айт, менің қабылдауымды қатты талап еттің ғой, — деді Сталин енді сұсты кейпіне қайта оралып. — Алғашқы өтінгеніңде-ақ қабылдар едім, бірақ мүмкіндік болмай қалды. Сәл-пәл күтіп қалдың білем, оған ренжімессің, жағдай солай...

— Менің қадала өтінгенімді кешіріңіз, жолдас Сталин, — деп Рысқұлов та қату пішінге көшті. — Сізге бір күн, бір апта емес, бір сағатқа болса да неғұрлым ертерек кірсем бе деп жанталастым.

Сталиннің оң қолы оқыс ыршып түсіп:

— Не боп қалды соншалықты? — деді.

— Қазақстанда жағдай өте ауыр, жолдас Сталин. Міне, мына хаттың ішінде бәрі айтылған. Бәрін ауызша баяндап, асыл уақытыңызды алып неғыламын. Тек өте-мөте өтінерім: осыны оқып шығыңыз, — Рысқұлов былғары папканың ішінен бір десте қағаз алып, үстелдің үстіне қойды. Бірінші бетінде баспахана әрпімен басылған:

«Тұрар Рысқұлов, РСФСР Совнарком төрағасының орынбасары»

деген жазудан соң мәтін машинкамен басылыпты. Барлығы 33 бет қағаз екен. Сталин осының бәрін оқу керек пе дегендей, десте қағазды саусақтарымен қиясынан бір сындырып өтті.

— Тағы да өтінемін, біреуге сілтей салмай, тек өзіңіз оқып шықсаңыз екен.

Сталин бұл тақақты жақтырмай қалды. Зілді сарғыш көзін сығырайтып, Рысқұловқа бір қарап алды.

— Болды, бір сөзді қайталай берсең қадірі кетеді, — деп бұрқ етті.

Рысқұлов үн қатпады. Тіпті «кешіріңіз» де демеді. Сталин мен Рысқұлов қатынасының шекарасы осы тұс екенін шамалады. Одан әрі асуға болмайды. Сталин басқа біреу болса, әлгіндей өтініштің өзін қатал талапқа балап, шарт ете қалар да еді, десе де Рысқұловқа келгенде ол өзін-өзі сол де болса тежер еді. Қорыққандықтан емес, әрине. Рысқұловты ол өзінше сыйлайтын. Сталин басқаларға қимайтын, қия бермейтін ықыласын бұған қиғанның өзінде де Рысқұлов риза болмай қалды. Өйткені Сталин: «болды», — деп сөйлетпей тастады. Оның дөрекілігіне лайық жауап қатайын десе, оның ретін таппай, жауап қатпайын десе есесі кетіп, Рысқұлов тұнжырап қалды. Әттең, бұл да тіл қатар еді, бірақ ана хаттың тағдырын ойлап тілін тістеді. Амал жоқ. Өзінің бір жәбірленгені бір елдің өмірін сақтап қалар болса, бұл жәбірдің не түріне де көнуге даяр.

Міне, сол бір әңгімеден бері алты күн өтіп, жетінші күн де жетті. Алты жылға, жоқ, алты ғасырға бергісіз алты күн өтті. Рысқұлов өмірінде нелер зарығу, сағына-сағына күту шақтары болды ғой. Ол өмір бойы әлденені күтумен келе жатқан жан. Дүниеде ештеңе күтпеген жаман. Бала шағында Сібірге айдалып кеткен әкесін тосумен тым тез есейді. Әкесінің жолын жылдар бойы тосу оны шыдамдылыққа шыңдады, темірдей төзімге төседі. Асылы, аз өмірдің әр таңын, әр сағатын асыға күту де абзал шығар. Әйтпесе, уайымсыз, күтусіз, сағынусыз өмірде не мән бар... Алдан атар әр таңды, шығыстан шығар әр күнді алтыннан да ардақтап күткен бір жан болса — ол Рысқұлов. Ол күтуге төзімді-ақ.

Бірақ бұ жолы төзбеді. Төзбегенде — не істейді? Сталинге: «Неге жауап бермей жатсың?» — дей алмайды. «Алты күн өтті ғой, менің хатымды әлі оқып бітпедің бе?» — десе жарасар еді, айта алмайды. Міне, күтудің азабы! Әкесін жылдар бойы зарыға аңсағанда да бұлай азаптанбаған.

О, Рысқұлов төзе біледі. Төзгенде қандай?! Осы Әзизасының «иә» деген қып-қысқа бір-ақ сөзін ол бір жылдан аса зарыға күтті. Жүрегі бар болғыр елжірей, шым-шым сыздап, лүп-лүп тыпырлап, сағыныштың күн батардағы қызғылтым сәулесіндей мұңға бөленді. Ақ Самарадағы досы Ақмар айтқан әндегі:

Ақ шапақ атқанда,

Қызарып күн батқанда.

Күзлөрім тик сине излиләр... —

дегеннің дәл өзі болды.

Ғашықты күту — қасиетті, Құдайдай құдіретті сезімнің сәттері ғой. Ондай сәттерді заңғар көктің өзі, көктегі Күн мен Ай, ғашық жұлдыздар қолдасын.