Красная стрела. Книга Четвертая / Қызыл жебе. Төртінші кітап - Шерхан Муртаза / Шерхан Мұртаза

— Балақайларға құзғын құстың көлеңкесі түспесін дегені, — деп түсіндірді Түмен-Жырғал. — Көлеңкесі түссе, жаман ырым болады.

Енді міне, арада алты жыл өткенде, мына Мәскеу түнінің құшағында, жас келіншегінің жанында жатқанда, Рысқұловтың есіне сол бір арат үйіндегі оқиға түсті...

Көзі енді ілініп бара жатыр ма еді... Ұйқылы-ояу түс көрді: ұп-ұзын түнек туннель сияқты екен дейді. Қап-қараңғы. Туннель түгел қаз-қатар ілінген дар ағаштары. Дар ағаш басында салбырап тұрған тұзақ арқан. Енді бірде туннель лезде жоқ болып, баяғы Мерке түбіндегі қара жол бойы... жол бойындағы қарағай бағана, бағанаға ілулі тұрған Тайлақ көрінді. Аркадий Приходько, баяғы Наташа сұлудың бөле ағасы, Аркаша асып кеткен Тайлақ. Дарға асып өлтірген адам да сөйлей ме екен, Тайлақ бірдеңе деп былдырлайды. Рысқұлов түсінбейді. Тайлақ қаттырақ, құшырлана былдырлайды...

Рысқұлов ояна кетсе, телефон безектеп шылдыр қағып тұр екен.

Түн ішінде бұл қайсысы? Іргедегі селдір шамды жатып, сағатына қарап еді, түнгі екі екен.

— Алло, бұл кім? — Рысқұлов жақтырмай қатқылдау үн қатты. Түн ішінде шырт ұйқыңды бұзса, қайдан жақтырасың? Беймезгіл дыбыстан жас келіншегі де оянып кетсе керек, төсекте жатып бір аунап түсті.

Рысқұловтың қатқыл үнінен ар жақтағы кісі де тосылып қалғандай біразға дейін тіл қатпады.

— Алло! — Рысқұлов тұтқаны тастай берейін дегенде барып:

— Тюрар Рискюлович, қайырлы түн! — деді ар жақтағы адам.

— Қайырлы түн, Иосиф... ы-ы, жолдас Сталин!

Ұйқылы-ояу іргеге қарап жатқан жас келіншек жылан шағып алғандай, жастықтан басын жұлып алды. Рысқұлов оған жата бер дегендей қолымен ишара етті.

— Тыңдап тұрмын, жолдас Сталин.

— Тюрар Рискюлович, менің білейін дегенім... Мен бір кітап оқып отыр едім... Күндіз кітап оқуға уақыт жоқ қой... Оның үстіне, тым құрыса, сен сияқты мұғалімдер институтында да оқымаған адаммын... «Век живи, век учись» деген бар ғой. Иә, білімді осылайша толықтыруға тура келеді. Иә, әлгі академик Бартольд жазады: ғұндар дәуірі, Ұлы Түрік қағанаты деген болған дейді. Дәл сол жерін оқып отыр едім...

— Қызық екен, Иосиф... иә-иә жолдас Сталин!

— Ө-ө-өте қызық, Тюрар Рискюлович... Сонда деймін-ау, соноу Дунай бойынан Тынық мұхитқа дейін Ұлы Түрік қағанаты болған, ә?

— Солай болған көрінеді...

— Aha, солай болған.

Екеуі едәуір үнсіз қалды. Рысқұлов енді түсінді: бұл арбасу. Бұл — арандату. Бұл, керек болса, бопсалау. Сталиннің бұл тәсілін еміс-еміс еститін. Анастас Иванович Микоян айтып еді Рысқұловқа. Түн ішінде Сталин телефон соғады. — Тыныштық па, Коба? — дейді Микоян. — Тыныштық, — дейді Сталин-Анастас, тек сенен бір сұрайын дегенім: осы сен сол күні, Бакуде, есіңде ме, жиырма алты комиссарды ұстап әкелетін күні, сонда сен қайда болдың?

— Оу, Коба, оны сен білуші едің ғой, — деп Микоян басынан бастап, соноу 1918 жылғы жағдайды түсіндіре бастайды. Сталин оны тыңдамай: «Жа-а-арайды», — дейді де, тұтқаны қоя салады.

Сөйтіп, Микоянды үрейлендіріп қоймақшы. Ал үрей қысқан адам Сталиннің айтқанынан шықпай, айдауында жүреді де қояды.

Рыскұлов Сталиннің шабуылына іштей дайындалып, дәттен айрылып қалмауға тырысты. Дәттен айрылып, абдырасаң-ақ болды, Сталин рақаттанып, аруақтанып кетеді. Адамдар түнгі ләззатты тәтті ұйқыдан, жанындағы жар құшағынан көрер еді. Мына кісі өзі көздеген құрбандығын үрейлендіруден ләззат табатын сыңайлы. Әйтпесе, мұның да жап-жас келіншегі бар — Надя Аллилуева. Жатпай ма тыныш...

Сталиннің өзімен бұлай тұрып сөйлесуге болмайды деді ме, әлде салқын тиіп қалмасын деді ме, Әзиза орнынан тұрып барып, гардеробтан қазақы қара шапанды алып келіп, күйеуінің иығына жапты.

— Сонда деймін-ау, — деді ар жақтан Сталиннің даусы қарлығыңқырап шығып. — Сонда, Тюрар Рискюлович, әлгі сенің «Түрік республикасы» дегенің... Есіңде ме, дәл жиырмасыншы жылы... Иә, сол «Түрік республикасы» дегенің осы Ұлы Түрік қағанатының жаңа моделі емес пе?