Красная стрела. Книга Четвертая / Қызыл жебе. Төртінші кітап - Шерхан Муртаза / Шерхан Мұртаза

Неге жат қылық? Бұрынғы әйелдерінен ажырасып, өздерінен әлдеқайда жасы кіші қыздарға үйленгендер аз ба? Сталиннің өзі ше? Сталин үйлі-жайлы, балалы болған шағында, Надя Аллилуеваны тұңғыш көрген кезде, Надя әлі мектепке бармаған нәресте екен. Теңіздің жағасында жортақтап ойнап жүріп, суға түсіп, батып кете жаздағанда осы Сталин құтқарып қалыпты. Арада жылда-а-ар өткенде, Сталин талай каторгаларды бастан кешіріп, Сібірден Петербургке оралғанда, Надя енді-енді бойжетіп келе жатқан бүлдіршін болған екен. Сталин сол уыздай қызға үйленіп алды.

...Бухарин де бұрынғы әйелінен ажырасып, жап-жас Ларинаға үйленді.

...Луначарский де бұрынғы отбасын тастап, Кіші театрдың жұлдыздай әртісі, бүлдіршіндей Розенельге қосылды.

Жоқ. Рысқұловқа бұл жағынан кінә таға алмас. Әрі десе, бұрынғы әйелі Надежда Константиновна өз ықтиярымен, бейбіт ажырасты. Кінә артқан жоқ. Соттасып, дүние бөлісіп, быт-шыт болған жоқ. Рысқұлов көп мал-мүлік жинамаған адам. Бірақ азын-аулақ жиған-тергені, пәтер — бәрі де Надеждада қалды.

Надежда Рысқұловтың үстінен арыз да жазбайды, шағынбайды да. Ал енді Сталин тапсырып, ГПУ материал жинаса, Надеждаға соқпай өтпес. Сонда не дейді? Надежда Рысқұловты сонда да қиянатқа қимайтын сияқты. Кім біледі...

Көрші бөлмеде балалардың абыр-сабыры естіледі де, тез тыйылып қалады.

— Тиш-ш-ш, — деген ызғарылау үн тұншығып шығады. Бұл қайын енесі — Әрифа.

Екі ұлы: Рашид, Шәміл үшеуі Алматыдан таяуда келді. Сөйтіп, үйде үш ұл бар. Біреуі Ескендір — өзінің баласы, Рашид пен Шәміл — Әзизаның інілері. Күнде үш бала көрші бөлмені бастарына көтеріп жататын. Бүгін де сол әдеттеріне басайын десе, Әрифа оларды бұғалықтап отыр. Рысқұловтың қас-қабағына қарағаны. Рысқұлов күндегідей жарқылдап келген жоқ. Күнде балаларды жинап алып, хал-жай сұрасып, оқуларын тексеріп, кейде ойнап:

— Кәне, Шәміл, Ескендір екеуің күресіңдерші, — деп, өзі төреші болып, ойынды қыздыра түсетін. Қайын енесіне:

— Апа, қалайсыз? — деп халін сұрайтын.

Бүгін Рысқұлов — бөтен Рысқұлов сияқты...

Рысқұлов өмірінде үшінші рет некелі болды. Біріншісі титтейінен білетін Наталья Алексеевна еді. Адам тағдыры — алмағайыптың ісі. Бала күнінде Тұрар Наташаны жақсы көрсе де, оған үйленем деп армандамаған шығар. Тұрар — түрме бастықтың малайы еді; ал Наташа түрме бастықтың асыранды қызы болатын. Ал шын әкесі Шымкент — Черняев уезінің әкімі еді. Генералдың қызы малай балаға тиеді деп кім ойлаған?

Бірақ тағдыр екен, малай бала Түркістанның төрағасы болып шыға келді. Арада жылдар өткенде сол Түркістан төрағасын генералдың қызы өзі іздеп келіп қосылды. Ол қосылыс шын сезім, әдемі, аяулы сезімнің жемісі болса да, аттың жалы, түйенің қомында асығыс өтті. Екі жақсы қосылуы дүниеде сирек құбылыс. Тағдыр екеуінің бақытын көп көрген шығар, араға саяси сыпсың өсектер кіріп, саяси арандату салдарынан патша генералының қызы кеңес қайраткерімен бірге ғұмырлық жұбай болуға жазбады.

Екеуінің мәңгілікке бергісіз қып-қысқа махаббатының тірі белгісіндей болып дүниеге Ескендір келді. Сол Ескендір қазір он жасқа аяқ басып, туған әкесімен бірге тұрып жатыр. Туған шешесі Наталья сұлу Алексеевнадан тірідей ажыраған жәдігер...

Екінші неке, бұйрық екен, орыс қызы Надямен қиылды. Атақты «алашордашыл» Жанша Досмұхамбетовтың балдызы еді. Ойда жоқта Орынборда танысты да, екеуі бас қосты. Ташкентте Совнарком болып тұрғанда тіпті сол Жанша Досмұхамбетовты Орынбордан көшіріп алды. Екеуі саяси полюстердің екі жағында тұрса да, жақсы жолдас, тату бажа болып еді.

1924 жылы Түркістан республикасы тарап, бөлшек-бөлшек отау болып, сол Түркістанның бұрынғы премьер-министрі Рысқұлов Мәскеуге, Коминтернге шақырылып, тым-тым алыстағы Моңғолияға төтенше өкіл болып кете барды.