Красная стрела. Книга Четвертая / Қызыл жебе. Төртінші кітап - Шерхан Муртаза / Шерхан Мұртаза

Рысқұлов мүдіріп қалды. «Жарайды»,—деп елпең ете түспегені Сталинге ұнаған жоқ.

— Мен мүше болмаған комиссия кемде-кем. Мақта комиссиясы, коммуналдық шаруашылық... Әлеуметтік... кеше ғана Түрксіб...

— Жә, білемін, — деп үзіп тастады Сталин. — Ал ұ-жым-дас-ты-ру, жолдас Рискюлов, бәрінен де маңызды. Сен алғыр ойлы азаматсың ғой, ұ-жым-дас-ты-ру! Түсіндің бе? Әрі десе, сен ұжымдастыру жүргізудің қарсаңында Еділ бойында, Солтүстік Кавказда болып, бұл мәселені әбден зерттеп қайттың. Бұл өлкелерде колхоз ұйымдастыруға болады деп тұжырым берген де өзің емес пе едің? Рас, онда мерзім жөнінде анық айтпағансың. Ал қазір негізгі мәселе — мерзім. Комиссияның кідіріп, мүдіріп тұрғаны да сол мерзім мәселесіне тіреліп қалуы. Комиссия колхоз ұйымдастыру ісін созбалаңға салмақ. Ең қатерлі қауіп сол. Ырғалып-жырғалып жүріп алсақ колхоз ұйымдастыру ұзап кетпек. Ал ол бізге қазір керек. Түсіндің бе, қазір керек.

Рысқұловтың түсінгені: колхозды жылдамдатуға комиссия аздап болса да қарсылық көрсетеді екен. Енді Рысқұлов сол комиссия құрамына ендірілсе, іс оңына келе қалмақ па? Қалайша? Сонда комиссиядағы басқалардың бәрінен Рысқұлов күшті ме? Міне, бұл түсініксіз.

— Осыған мені қинамай-ақ қойсаңыз, — деді.

Сталин, жер қозғалса қозғалмайтын Сталин креслодан ұшып кете жаздады, қайта отырды да, зілдене қарап, зілдене қарағанда көзі тотияйынданып кететін әдеті, зілдене қарап:

— Ойлан, Рискюлов, — деді.

Несін ойланады? Нені ойлайды? Сталиннің «ойлан» дегені әншейін айтыла салмайды. Не көн, не сөн дегені ғой. Ай, тағдырдың тәлкегі-ай. Тағдырдан күшті, тағдырдан құдіретті не бар екен? Баяғы 1923 жылғы Кеңестегідей зор жиында мінберге қарғып шығып:

— Сталин қателеседі! — деп қасқайып қарап тұрар заман қайда? Ол кезде іс басында болмаса да, Ленин тірі еді. Ол кезде тізгінді өз қолына алмаса да, Троцкий бар еді; Каменев пен Зиновьев Сталинді өздерінің қолбаласындай көретін. Ленин көптің сорына қарай дүниеден ерте өтті. Троцкий екі қолын төбесіне қойып, шетелге қаңғырып кетті. Каменев пен Зиновьев әрі-сәрі. Бүгін бар, ертең жоқ, қаңбақтай қауқарсыз халде қалды. Бухариннің өзін Сталин оқтын-оқтын сілікпесін шығарып алады. Өзіне шамалы қарсы келген Рыковты да қаңғалақтатып қойды.

Сондай-сондай сой тұлғалар тулақ болып кеткенде Рысқұлов кімнің шікәрасы? Азап. Мына тұнжыр кабинеттің бұрыш-бұрышы, түкпір-түкпірінен азап аңызағы азынап тұрғандай. Сталин көзі тотияйынданып, қадала қарап ұзақ отырды. Рысқұлов үн қатпады. Осындайда жанында бір жанашырың отырса, тым болмаса. Дүниеде Сталинмен бетпе-бет, жеке-дара қалған жаман. Жолбарыспен жекпе-жек, оңаша үйде қалғандайсың. Сталиннің еліндегі бір дана ақын ертеде «Жолбарыс терісін жамылған батыр» деген дастан жазған екен. Соның геройы жолбарысты алқымынан алып, қылқындырып, аспанға көтеріп тұрады. Мына жолбарысты алқымынан алып қылқындырар ешкім жоқ. Бұл жай жолбарыс болмас. Кейбір кезде бұл Лермонтовтың Демонына да ұқсап кететіндей. Лермонтов данышпан...

— Мынау менің жобам, — деді Сталин машинкаға басылған екі-үш бет қағазды Рысқұловтың алдына ытқыта тастап. — Оқып шық. Ойлан. Жауабын бер.

Осымен әңгіме аяқталды дегендей, Сталин кнопка-қоңырауға қол созды.

Постов жердің астынан шыға келгендей лезде пайда болды.

— Каганович жолдасты, — деді Сталин.

Рысқұлов әлгі жеп-жеңіл қағазды зіл батпан жүк көтергендей әрең ұстап, орнынан тұрды.

— Көріскенше, жолдас Сталин.

—Көріскенше, Тюрар Рискюлович, десе де, тезірек көріскенше.

Постов қалт тұрып, қалшиып, көзімен ғана шығарып салды.

* * *