Өз кабинетіне келген соң, Рысқұлов бас салып, әлгі Сталиннің жобасына үңілді. Бір рет көз жүгіртіп өтіп, екінші рет әр сөзін шұқшия оқыды. Сталиннің жобасы бойынша, бүкіл елдегі шаруаларды колхозға тарту тез арада өткізілуі керек. Бір жыл, әрі кетсе — бір жарым, екі жыл. Ол үшін колхозға кіретіндер малын колхозға өткізуі керек. Ауыл шаруашылығына жарайтын құрал-сайман: кетпен, күрек, тырма, соқа — бәрі де ортақ мүлік саналсын. Колхозға кіруге ықтиярлы болмағандар жекеменшікшіл жат элемент саналсын. Оларға мемлекет жер бермейді.

Жер бермейді? Сонда қайда барады? Егін салмаса, мал ұстайтын өрісі болмаса, қайда кетеді?

Рысқұлов өз туыстарын ойша колхозға кіргізіп көрді. Түлкібас, Қарақойындағы Дәу Омар... Иә, ол өз еркімен баруы да мүмкін. Тіпті қартайып қалса да сол колхоздың белсендісі, тіпті бастығы болуы мүмкін. Оразбақ. Ол да қарсы болмас. Кеңес өкіметіне өкпесі жоқ шығар. Рас, баяғыда кеңес болысы болып, өзінің дуайпаттығынан орнынан алынған. Бірақ оның осы өкіметке өлгенше риза болар жөні бар: пұшық мұрынын операциялап, қоңынан ет кесіп алып, мұрнын түзеп берді ғой. Ал баяғы Дауылбай тұқымы ше? Олар ат-тонын ала қашуы мүмкін. Баяғыдай бай болмаса да, орта шаруа, шамасы... оның бес-алты жылқысы, үш-төрт сиыр-торпағы, елу-алпыс қой-ешкісі бар-ау. Ал енді Дәу Омар жалғыз атын колхозға өзі жетектеп апарып өткізер, Қорабек бес-алты жылқысын өткізсе, әділдік қайда? Біреу тышқақ лағын өткізеді, біреу бір үйір жылқы өткізеді. Сөйтіп, ол мал бәріне ортақ болады. Бұған Қорабек көне қояр ма екен? Ал мына Сталиннің жобасы заңға айналса, Саяси Бюроның қаулысына айналса, Қорабек көнбегенде қайда барады? Берсе — қолынан, бермесе — зорынан! Мемлекеттік зорлық басталады. Содан соң Қорабектің басы қай сайда қаларын бір Тәңірі өзі біледі.

— Колхозға кіргендер колхоздан өз еркімен шығып кетуге құқығы жоқ, — депті Сталин өз жобасында.

Яғни, колхоздың қарамағына бір түскен екенсің, одан қайтып құтылу жоқ. «Адамның басы — Алланың добы», — деуші еді Ахат баба. Ал енді адамның басы Сталиннің, сталиншілдердің добына айналмақ. Қайда тепсе, солай қарай домалай бермек. Домаламасқа амал жоқ.

— Бұл ұжымдастыру тәртібі техникалық егіс аймақтарына да, мал шаруашылығы аймақтарына да таралсын, — депті Сталин өз жобасында.

Техникалық eгic деп отырғаны — мақта. Яғни, Өзбекстан, Түрікменстан, Қазақстанның оңтүстігі. Мал шаруашылығы — белгілі. Ол алдымен — Қазақстан.

Енді осы сұмдықтың бәрі Рысқұловтың қолымен жасалуы керек.

Бүкіл саналы өмірін халықты азаптан азат етуге арнатан Рысқұлов, енді сол халықты өз қолымен тұншықтыруы керек. Сталин солай бұйырады. Ол Рысқұловқа өз жобасын ұстатып жібергенде, жай оқып шығып, пікіріңді айт, ақыл қос деп отырған жоқ. Мені Саяси Бюрода сөзсіз қолда деп отыр.

Ал Сталин дәл Рысқұловтың қолдауына неге зәру? Басқа адам табылмай қалды ма? Міне, бұл жұмбақ.

Одақта, әсіресе Орта Азия мен Қазақстанда Рысқұловтың беделі өте күшті. Ондағы халық бірдеңе десе, «ау, Рысқұловтың өзі қолдап отырған іс қой» деуге жақсы шығар. Сталиннің зымияндығына найза бойламас. Найза не?! Оның зымияндығы түпсіз. Көп ақылдылар соны байқамай, сол түпсіз оппаға омақаса құлап кетті-ау. Ендігі кезек Рысқұловқа келгені де.

Рысқұловтың алдына тағдыр оқтын-оқтын осындай бір орасан сұрақтар қояды. Баяғыда: «не сүйгенін Натальямен бол, не революциямен бол!» — деп сұмдық таңдау қойды. Ол революция жағында қалды да, Натальядан айрылды. Ал енді: «Не Сталинмен бол, не өмірмен қоштас!» — деп отыр.