Красная стрела. Книга Четвертая / Қызыл жебе. Төртінші кітап - Шерхан Муртаза / Шерхан Мұртаза

Бір жылдай хат жазып жүріп, Қазақстанға қайта-қайта барып жүріп, Әзизадай жұмақ құсын қолына қондырып еді. Шіркін, о да бір келген өмірдің нұрлы шақтары шығар. Егде болмаса да ересек тартқан Рысқұлов шын жігіт заманы, «қайран жиырма бестің» заманын қайтадан бастан өткергендей болды. Ескендір Тынышбаевты жанына ертіп алып, Әзизаны іздеп Алматыдан Көкшетауға да барды. Әзиза сонда практикадан өтіп жүр еді... Әзиза келесі практикасын Украинаның Аскания-Нова деген жерінде өтіп жүргенде, Рысқұлов соңынан іздеп онда да барды... Соншалықты үлкен басымен қырмызыдай қыз соңына ынтызарлана түскені жазмыштың ісі шығар. Жазмыштан озмыш жоқ депті. Өмір бойы жалаңаяқ қызыл тікен кешкен қысқа ғұмырдың ең бір қымбатты кезі де сол шығар. Рысқұловқа сол қызықты да қимай күңкілдескен күншілдер болды-ау... Орталықтағы емес, ауылдан. Жантоқов сияқты Голощекиннің жандайшаптары «Рысқұлов — феодал!», «Рысқұлов — пантюркист!» — деп домалақ арызды Орталыққа боратып жатты. Оның бәрін Сталин бі-ле-еді. Білген соң ғой түн ішінде телефонмен түртпектеп отырғаны. Бірақ жас қызға үйлендің деп кінә арта алмайды. Өйткені ондай «кінә» Сталиннің өз басында да бар. Басты кінә қазір — пантюркизм! Ал Жантоқовтар Рысқұловтың «пантюркист» екенін Сталиннің есіне ұдайы салып отырады.

Осындайда барып есіне баяғы Ахаң түседі. Ахмет Байтұрсынов.

Қинамайды, абақтыға жапқаны,

Қиын емес дарға асқаны, атқаны.

Осылардың бәрінен де сұмдығы —

Өз аулымның иттері үріп, қапқаны —

деді-ау есіл Ахаң.

Сөйткен Ахаң да қазір Ақ теңізде айдауда жүр. Бұрынғыдай араша түсерге... Бұрын бір рет, әлі Сталин күшіне кірмей тұрғанда, соноу жиырмасыншы жылдардың басында Тұрар Рысқұлов пен Сұлтанбек Ходжанов екеуі ара түсіп, Ахаңды түрмеден суырып алған. Ал қазір заман басқа... Енді Рысқұлов өз басын шырғалаңнан құтқарып алсын.

Бозарып таң да белгі берген сияқты. Көшеде машиналардың да гүрілі көбейе бастады.

Жауапқа дайын болу керек.

Сталин жауап күтеді.

Сталин көп күтуді қаламайды.

Көп болса түске дейін.

Түске дейін Сталин жолдас ұйықтайды.

Түні бойы ұйықтамайды, бірақ түске дейін ұйықтайды. Әдеті сондай.

Таң ағарып атып келе жатқанда Рысқұловтың көзі ілініп кетті. Қанша ұйықтағаны белгісіз. Бәлкім, бес-ақ минут, мүмкін, он бес минут. Бірақ тым келте болды. Сол келте кездің ішінде көп түс көріп үлгерді. Бәрі есінде жоқ. Есінде қалғаны — түрлі-түсті қаламдар. Түрлі-түсті: көк, сары, жасыл, қоңырқызыл, қызғылтым, көгілдір, сарғыш, қоңырқай қаламдар. Аспан мен Жердің арасын тіреп тұр екен. Барлық түрдің қосағы бар сияқты. Мысалы: көк-көгілдір, сары-сарғыш, қызыл-қызғылтым т.с.с. Тек қара түрдің ғана қосағы жоқ — қара жалғыз, қап-қара. Жападан-жалғыз. Қап-қара. Басқа балама жоқ.

Ескендірдің тапсырмасы есіне түсті.

Сталин айтады:

— Рискюлов, давай, қап-қараңғы бөлменің ішінен қап-қара мысықты іздеп тап, — дейді.

Рысқұлов айтады:

— Жолдас Сталин, егер қап-қараңғы бөлменің ішінде қап-қара мысық жоқ болса не істеймін? — дейді.

— Бәрібір іздеп тап! — дейді Сталин.

Сталин бұдан екі жарым мың жыл бұрын жасаған қытай философын қашан, қайда оқып үлгерген?

БАС ТІГУ

I

Рысқұлов кабинетінің терезелері күнгей жаққа шығушы еді. Үстел басында ұзақ сарылып отыра бермей, кей-кейде тұрып кетіп, терезе алдына барады. Ең алдымен көрінетіні — соборлардың алтын сары күмбездері. Әсіресе бұлтсыз күні жарқ етіп, көз қарықтырады. Собор қоңыраулары үнсіз салбырап тұрады. Қоңыраулар үн қатпағалы қашан. Тілін кесіп тастағандай мелшиіп қалған. Көне қоңыраулар... Көне тарих куәлары. Бірақ сөйлемейді. Қоңырауларға әлдеқалай адам тілі бітсе, олар соноу алыс замандар хикаясын әуендетер еді. Қаһарлы Иван Грозный патша... Борис Годунов. Ұлы Бірінші Петр... Әйел патшалар. Ең соңғысы Екінші Николай таққа отырып, тәж кигенде де безілдеген бұл қоңыраулар...