Бауыржан. Мақұл. Сөйтіп біздің 3-ші екпінді армияның екпінді тобы жаумен Великие Луки, Невель шайқастарын жүргізді. Бұл кезде армияның үш дивизиясы — біреуі біздің 8-ші гвардиялық дивизия, — үш бригадасы, екі танк батальоны Холм түбінде қорғаныста қалды дедім ғой. Қорғаныстағы бұл топқа Ловать өзенін бойлай тартылған бекініс шебінен Торопецке қарай дұшпанды өткізбеу, сөйтіп оларды алдымен Великие Лукиге, одан кейін Невельге шабуыл жасап жатқан әскерлердің желкесіне шығармау міндеті жүктелді. Бұл міндетті біз де айтарлықтай етіп орындадық. Немістер шебімізді бұзбақ болып, бірнеше рет әрекет етті. Әсіресе, Великие Лукиден айрылғаннан кейін, ауылға күнде шауып маза бермейтін күшігін алдырған қасқырдай боп, аласұрды. Бірақ біз қасқырды тұмсықтан соғып, тілін салақтатып кейін қайтарып отырдық.

1943 жылдың апрелінде біздің 2-гвардиялық атқыштар корпусы Калинин майданынан Солтүстік-батыс майданының қарамағына ауыстырылды. Енді біз 3-ші екпінді армияның құрамынан шығып, генерал-лейтенант В. А. Юшкевич басқаратын 22-ші армияның қол астына қарадық. Бірақ басқа майданға ауысып, басқа армияның құрамына кіргенімізбен корпусқа, дивизияға жүктелетін міндет бұрынғы күйінде қалды.

Автор. Сіздің өмірбаяныңызға байланысты барлық документтермен танысқаннан кейін, Бауке, мен мынадай қорытындыға келдім. Қазақтардың тіршілігінде ең ауыр жыл қоян жылы деп есептелсе, сіздің тағдырыңыздағы бір қоян 1943 жыл ма деп қалдым.

Бауыржан. Ол не деген сөз?

Автор. Төрт жыл соғыста күн сайын, сағат сайын, тіпті минут сайын төбеңізден төніп тұрған қауіп пен қатерді айтпаймын, Бауке. 1943 жылы бір генерал қолына жарық алып Сіздің соңыңызға түскен екен.

Бауыржан. Кімді айтасың?

Автор. 8-ші гвардиялық дивизияның Серебряковтан кейінгі командирі генерал-майор Ч-ны айтамын.

Бауыржан. Ым-м-м!..

Автор. Бір жеріңіз ауырып отыр ма?

Бауыржан. Жоқ, айта бер.

Автор. Панфилов дивизиясы жайында «Красная звезда» газетінде ең алдымен хабар жазған,артынан 28 батырдың ізіне түсіп, олардың кім екенін анықтап очерк жариялаған, содан кейін де өмір бойы сол дивизиямен байланысын үзбеген Александр Кривицкийдің «Не забуду вовек» деген кітабында «Генерал Ч-мен әңгіме» деген тарау бар екенін өзіңіз білесіз. Ол тарауда жазушы Москва түбіндегі шайқастан кейін бірсыпыра уақыт өткен соң Калинин облысының жерінде, «батпақ пен орманның ортасында» тұрған 8-ші гвардиялық дивизияны іздеп барып, оның соңғы командирлерінің бірі генерал Ч-мен қалай кездескенін былай баяндайды:

«Генерал Ч-мен кездесу көңілсіз болды. Жол бойы Панфилов туралы босқа ойлап, Корнейчуктың «Майдан» пьесасын тектен-текке есіме алмаппын. Генерал Ч. (атын айтпай отырған себебім ол дивизияға ұзақ командир бола алған жоқ және оның армиядан кетіп қалғанына да талай жыл болды) барып тұрған горловшылдың өзі болып шықты. Өзінің қандай дивизияға басшы болғанын, қолына таяқ емес, қылшылдаған әскери қару ұстап отырғанын түсінбейтін болса керек. Ол дивизияның ұлттық ерекшелігін де ұғынбапты. Адамдардың бұрынғы жауынгерлік еңбектерін қадірлеуді қойыпты. Дивизияның дәстүрін бағаламайтын болыпты. Сөз арасында мен Панфиловты аузыма алып едім, оның түсі біржолата бұзылып кетті».

Кривицкий кітабындағы, генерал Ч-ның кім екеніне бұрын мен мән бермеген едім. Жақында генерал Ч-ның Сіздің үстіңізден жазған қағаздарын оқыдым. Әрине, ол жоғарыға жолдаған жауынгерлік мінездеме түрінде болып келеді. Сондықтан ол алдымен Момышұлының партия мен Отанға адал берілген азамат екендігін, саяси-моральдық жағынан беріктігін, тәртіптілігін тәптіштеп айтып алады. Содан кейін бір-екі ауыр кінәні оның мойнына арта салады да, ең соңында Момышұлы полк командирі болуға лайық адам деп шыға келеді.