Дон Кихот І - Мигель де Сервантес

— Білетінім біреу ғана, — деп жауап қатты бақташы. — Бұдан жарты жылдай ма әлде соған жуық па уақыт бұрын осы арадан үш мильдей жердегі бақташы қашаларының біріне мына шұңқырда тырайып жатқан қашырға салт мінген, әлгі өздеріңіз тапқан және орнынан қозғамадық деген көпшігі мен шамаданы бар, сыпайы да сымбатты бір жас жігіт келді. Бізден мына тау жотасының әсіресе қай жағы адам аяғы баспаған жапан түз екенін сұрады. Біз оған осы қазір өзіміз тұрған жақ екенін айттық, бұл шындығында да солай, өйткені егер тағы да жарты мильдей тереңірек енсеңіздер барған жақтарыңыздан қайтып шыға алмай қалуларыңыз да мүмкін. Бұл араға қалай тап болғандарыңызға таңырқауым әлі таусылмай тұр: өйткені бұл жерге бастап әкелетін бірде бір жол, не соқпақ жоқ қой. Сөйтіп, әйтеуір, не керек, бізді тыңдап алған соң жігіт қашырының басын бұрды да, өзіміз көрсеткен жақты бетке алып жөнеп берді, біз бәріміз оның сымбатына сүйсініп, сұқтана қарап қалдық және қойған сұрағына, одан соң асығыс-үсігіс тауға қарай қайта бағыт ұстаған қылығына таңырқандық. Содан оны көрген ешкім болмады, алайда арада екі-үш күн өткеннен кейін ол жол бойына шығыпты, дәл сол кезде жолмен бақташыларымыздың бірі өтіп бара жатыр екен, ешқандай балағат, жаман сөз айтпастан жетіп келіп жұдырықтың астына алып, тепкілеп тастапты да, есегіне жүгіріп барып, артып әкеле жатқан барлық наны мен сүтсірнесін тонап алыпты. Одан соң көз ілеспес жылдамдықпен таудың арасына кіріп жоқ болыпты. Бұл жайдан бақташылардың біразы хабардар болған соң, біз таудың ең бір қу медиен жықпылдарын шарлап, екі күн бойы дерлік іздеп, ақыры оны бір еңселі де жуан еменнің кеуегінде отырған жерінен таптық. Ол бізге ешқандай жаулық танытпай, жайдары мінез көрсетті, үстіндегі киімі жыртылып та қалыпты, ал беті әлем-тапырық боп кетіпті әрі күнге күйіп қошқыл тартыпты — әзер таныдық, расын айтқанда, алдымызда тұрған жанның өзіміз іздеп жүрген адам екенін жырым-жырымы шыққанымен, бәрімізге жақсы таныс сол киімдеріне қарап қана ажыраттық. Ол бізбен сыпайы сәлемдесіп, қысқаша түрде әрі көкейге әбден қонымды сөздермен өзінің мұндай тіршілікті таңдағанына таңырқаудың қажеті жоқтығын, өйткені кешірілмес күнәлары үшін өзін-өзі осындай азапты өмір кешуге мәжбүр етіп жүргенін мәлім етті. Есімін сұрап едік, айтудан бас тартты. Бұдан соң біз оған азық-түлік қажет болса, — ал оның азық-түліксіз бәрібір күнелте алмайтыны белгілі, — өзінің қайда жүргенін айтып хабар беруі керегін, сұрағанының бәрін қуана-қуана және уақытылы жеткізіп беретінімізді ескерттік, ал егер оған бұл да онша ұнамаса, онда оның, тым құрығанда, жол бойына шығып жейтін асты бақташылардан сұрап алуына болатынын, тартып алмауы керегін құлаққағыс еттік. Ол бізге рақмет айтып, қарақшылық жасағаны үшін кешірім сұрады және болашақта ешкімге ешқандай залал келтірмей, Христос атынан өтініш білдіретініне уәде етті. Қай араны тұрғылықты мекен ететінін сұрағанымызда, ол ондай орыны жоқ екенін, қараңғылық түскен кезде қай жерде жүрсе, сол жерге түней кететінін айтты. Сөзін аяқтай келе ол еңіреп жылап жіберді, осынау жан тебірентер зарлы үнді тыңдап тұрып және алғаш көргенімізде оның қандай болғанын, қазір қандай күйге түскенін ойша салыстыра тұрып көзімізге жас алмасақ, біздің де жүрегіміздің қара тастан айырмашылығы болмас еді. Қайталап айтам, жігіт аса көрікті де сымбатты болатын, оның сыпайы да салмақты лебізі текті әулеттен шыққан, жақсы тәрбие көрген адам екенін аңғартатын, оның сөзін деревня тұрғындары ғана тыңдап тұрғанымен, ізеттілігі тіпті сол қарабайыр адамдардың да назарын аударған еді. Сөйтіп, қыза сөйлеп лапылдап тұрған ол сөзін аяқ асты үзіп, жерден көз алмаған күйі тымырайды да қалды, не істерімізді білмей абдырап, әңкі-тәңкіміз шыққан біз оның бұлайша тырп етпей, тым-тырыс тұрып қалуының соңы не боларын тостық; оған айрықша жанашырлықпен көз салып тұрдық, өйткені оның біресе көзін ашып, жерге кірпік қақпай ұзақ қадала қарайтынына, біресе көзін қайта жұмып, тістеніп, қабағын түйетініне қарап, ақыл-есін ауытқытар талмасы қайталап қалғанын айтпай-ақ аңғарған едік. Ұзамай болжамымыз шындыққа айналды, өйткені ол құлап түсті, бірақ сол бойда-ақ құтырына ұшып түрегеліп өзіне жақын тұрған бақташыға тап берді; өрекпи әрі долдана ұмтылғаны сонша, егер аулақ сүйреп әкетпегенімізде бақташыны шайнап тастарына немесе жұдырықпен бір-ақ ұрып мерт қылып жібереріне күмән жоқ-ты. Ал, бақташыға ол мынадай сөздерді айтып тап берген еді: “Ә, опасыз Фернандо! Маған жасаған сатқындығыңның сазайын сен қазір, тап осы қазір тартатын боласың. Азғындықтың неше атасы жайлаған, негізінен залымдық пен екі жүзділік орын тепкен жүрегіңді кеудеңнен мына өз қолыммен жұлып алам!” Бұл сөздерге қосымша ол басқа да біраз сөз айтқан-ды, бірақ бәрі де Фернандоның басына жаңа бір қарғыс жаудырып, оны опасыз және аяр адам ретінде айыптауға саятын. Сөйтіп, бақташыны зордың күшімен босатып алдық, ал ана жігіт болса ләм деп тіл қатпастан бізден жырақтай берді де, жүгіріп барып қалың бұтаның арасына қойып кетті, оны қуып жетерліктей шама бізде болған жоқ. Осының бәрінен біз оның оқтын-оқтын ақылын жоғалтып алатынын, Фернандо есімді әлдекімнің оған үлкен қиянат жасағанын және мына қазіргідей жағдайға жеткеніне қарағанда бұл қиянаттың өкініші өлшеусіз болғанын білдік. Осы долбарымыз кейін ол жол бойына шыққан сайын (жолдың бойына ол талай мәрте шыққан-ды) дәлелденіп отырды: кейде ол бақташылардан ішіп-жемімен бөлісуін сұрайтын, ал кейде күшпен тартып алатын, өйткені есі кіресілі-шығасылы жағдайда бақташылардың ырза-пейілмен ұсынғандарынан бас тартып, оларға жұдырығын ала жүгіретін. Ал, ақыл-есі сау кезде аса кішіпейілділікпен және ізеттілікпен Христос атынан өтініш білдіретін және шын жүректен, тіпті көзіне жас алып тұрып, алғыс айтатын. Сөзіме сеніңіздер, сеньорлар, — деп әңгімесін әрмен жалғады бақташы, — кеше мен өзім және тағы төрт жігіт — екі көмекшім мен екі танысым — бәріміз оны қалай да таппай қоймайық деп уәделескенбіз, ал тапқан жағдайда келіссе өз еркімен, келіспесе күшпен осы арадан сегіз мильдей жердегі Альмодовар қаласына алып барып, сырқаты емге көнетіндей болса емдетейік, тым құрығанда, ақыл-есінен айрылғанға дейін кім болғанын білейік, басына түскен бақытсыздығы жайында хабар беретін жақын-жуықтарын іздейік дегенбіз. Міне, қойған сауалдарыңызға жауап ретінде айтарымның ұзын-ырғасы осы, сеньорлар, сондай-ақ, есте жүргені артық етпес, тауып алған нәрселеріңіздің иесі — жаныңыздан соншалықты шапшаң шауып өткен, әлгінде өздеріңіз көрген жартылай жалаңаш адам. (Жігіттің тастан-тасқа қарғып жүргенін көргендері жайында Дон Кихоттың оған айтып үлгергенін еске сала кеткен жөн.)