Дон Кихот І - Мигель де Сервантес

— Менің атым Карденьо, туып-өскен жерім — өзіміздің Андалусиядағы әдемі қалалардың бірі, мен — текті әулеттен шыққан жанмын, ата-анам — дәулетті адамдар, бірақ қасіретімнің шектен тыс ауырлығы сонша, әке-шешем қанша жерден қайғырып жүрегі қан жыласа да, туыстарым маған қанша жерден жанашырлық білдірсе де, оны жеңілдетуге олардың бар байлығы жетпейді, өйткені жаратқан иеміз жолықтырған бақытсыздықты жеңуге дүниедегі қандай кереметтің де қауқары жоқ. Туған жерімде бейне бір көктің құдіретімен жаралған деуге болатын, Амурдың өзі адам таңғаларлық сұлулық тарту еткен, одан асқан сұлулықты өз басым көз алдыма ешқашан елестете алмайтын бір ару мекен етті — иә, Лусинда сондай керемет сүйкімді қыз еді, ол да өзім сияқты әрі бай, әрі текті жерден шыққан-ды, бірақ менен гөрі бақыттылау еді және өзімнің ақ-адал пиғыл-ниетім үміт еткеннен гөрі тұрақтылығы аздау болды. Осы Лусинданы мен ерте жастан сүйгенмін, құрметтегенмін, құдірет тұтқанмын, ол да мені балғын жастағы қызға тән қылықпен шын жүректен құлай сүйген болатын. Ата-аналарымыз ой-ниетімізден хабардар еді, бірақ бұны онша уайым қылып та жүрген жоқ-ты, — түп мақсатымыз некеге отыру ғана боп шығатынын олар түсінетін, өйткені шыққан тегіміз бен дәулетіміз тұрғысынан бір-бірімізге әбден лайықты болуымыз себепті, алдын-ала осылай ұйғарым етілген деуге де келіңкірейтін. Жылдар өтіп жатты, бір-бірімізге деген ынтызарлығымыз арта түсті, ақыры Лусинданың әкесі әдеп сақтау керек деген желеумен маған үйлеріне келе беруге тыйым салғанды жөн көрді — бұл ретте ол ақындар мақтауын асырған Тисбаның ата-анасына еліктегендей болды. Бірақ мұндай тыйымнан кейін құштарлығымыздың жалыны одан бетер өршіп кетті, өйткені тілдесуге салынған тежеу аузымызға қақпақ қойғанымен, қаламымызға тұсау сала алмады, — ал, қаламның өзіміз сүйген жандарға жүрегіміздің тереңінде не жатқанын ауыздан гөрі еркінірек, кеңірек, толығырақ айтып бере алатын қасиеті бар, өйткені сүйгенің қасыңда тұрған кезде ең берік деген ниет пен ең батыл деген ауыздың да қысылып-қымтырылып, мылқау боп қалатын жағдайы жиі кездеседі ғой. Ой, дүние-ай, оған қаншама хат жаздым десеңші! Жан тебірентерлік бейкүнә лебізге толы қаншама жауап хат алдым десеңші! Оған деген махаббатым жайында жан-жүрегімнің ынтызарлық сезімін жайып салған, оттан ыстық тілегімді жеткізген, есте жүргендерімді ермек еткен және құштарлығыма барынша ерік берген қаншама ән шығарып, өлең жаздым десеңші! Ақыры, сілем қатып, оны бір көруге зар болып діңкем құрыған кезде, өзім арман еткен және соған өзімді әбден лайықты сезінген сыйымды алуға қажетті деп тапқан ойымды орындауға және оны мүмкін болғанынша тезірек іске асыруға ниет қылдым, атап айтқанда: Лусиндамен заңды некеге тұру жөнінде әкесінен рұқсат сұрауға тәуекел еттім және солай істедім де. Жауап ретінде ол маған: өзіне көрсетілген осынау құрмет үшін ырзашылық білдіретінін, мені жоғары бағалайтынын және асыл қазынасын қолыма табыс етуге әзір екенін, бірақ әкемнің көзі тірі болғандықтан, бұл тараптағы келіссөз жүргізу соның тікелей парызы екенін айтты. Оған қоса, егер бұл некеге әкемнің көңіл хошы болмаса, бұны онша оңтайлы көрмесе, Лусинданың өз қара басы жасырын түрде үйлене салуға болатындай немесе күйеуге бере қоятындай қыздардың қатарына жатпайтынын мәлім етті. Мен оған жанашыр ақыл-кеңесі үшін алғысымды жаудырдым, өйткені оның сөзі маған өте орынды көрінген, сондай-ақ сырымды жайып салсам, әкемнің келісім беретінін де сезгем. Осы мақсатта арман-ойымды ақтару үшін тура тартып әкеме бардым, бірақ бөлмесіне кірген бойда-ақ қолына әлдебір ашылған хатты ұстап отырғанын көзім шалды, әлдене айтып үлгергенімше болмай әкем әлгі хатты қолыма ұстатып: “Мына хатты оқы, Карденьо, герцог Рикардо саған қамқорлық жасамақшы”, деді. Өздеріңіз де білетін шығарсыздар, сеньорлар, герцог Рикардо — испан гранды ғой, сарайы біздің Андалусиядағы керемет көрікті жерге орналасқан. Мен хатты алып оқып шықтым, оның маған өте ұнамды болғаны сонша, егер әкем герцогтың өтінішін орындамаған жағдайда оған бірінші боп өзім қарсы шыққан болар ем; анығырақ айтқанда, ол әкемнен мені дереу өз сарайына жіберуін сұрапты, онда үлкен ұлының жанында малай емес, серік болады екем, ал ол, герцог болса, маған деген ілтипатының дәреже-деңгейіне сәйкес тиісті лауазым баспалдақтары бойынша өрлеуімді өз міндетіне алады екен. Хатты оқып шыққан соң, әсіресе әкемнің: “Герцогтың тілегіне сәйкес сен, Карденьо, екі күннен кейін соған аттануың керек, — герцогтың қабілет-мүмкіндігіңе, өз ұғымымша, лайықты нәрсенің бәріне қол жеткізуіңе жол ашып бергені үшін құдіреті күшті құдайға алғысыңды айт”, деген сөзін естігеннен кейін, не дерімді білмей сілейіп тұрып қалдым. Әлгі лебізіне әкем бірнеше ақыл-кеңесін қосақтады. Аттанар алдында кешкісін Лусиндамен жүздесіп, оған болған жайдың бәрін баян еттім, одан соң әкесімен сөйлесіп, Рикардоның өзім жайында қандай ойы барын білгенімше күте тұруын, Лусинданы ешкімге ұзатпауын өтіндім. Ол осыған уәде етті, ал Лусинда бұл уәдені сансыз көп серт беруі және сүйіспеншілік сезімін білдіруі арқылы нықтады. Сөйтіп, ақыры герцог Рикардоның иелігіне келіп жеттім. Оның мені аса жылы мейіріммен қабылдап, ерекше ілтипат көрсеткені сонша, сол сәттен бастап-ақ герцогтың байырғы малайлары бұған қызғаныш білдіріп, маған не қилы қысастық жасай бастады, өйткені олар герцогтың маған бөлекше бейіл беруі өздеріне зиян тигізеді деп ойлаған-ды. Менің келгеніме әсіресе қатты қуанған герцогтың Фернандо есімді кенже ұлы болды; Фернандоның, сымбатты да сүйкімді, қолы ашық әрі қызуқанды жас жігіттің, арада аз уақыт өткенде менімен керемет достасып алғаны сондай, сарай адамдарының арасындағы барлық әңгіме тек екеуіміздің достығымыз жайында ғана болды. Оның ағасы да мені ұнатып, оң қабақ білдіріп жүргенімен, дон Фернандоның маған деген ыстық ықыласы мен мейірімі жеткен деңгейге жуықтай қоймайтын-ды. Ал, енді достар арасында айтылмас сыр қалмайтындықтан (бұл кезде мен дон Фернандоның жолдас-жуығы болудан қалып, оның досына айналған едім), ол маған ойында жүргеннің бәрін, соның ішінде әсіресе махаббат мәселесіндегі көңіліне алаң кіргізіп жүрген жайларын, жасырмай баян ететін. Ол бір шаруа отбасынан шыққан бойжеткенді, әкесіне тәуелді дәулетті адамның қызын, ұнатып қалған-ды, ал бойжеткеннің сүйкімділігі, сыпайылығы, аңғарымпаздығы мен қарапайымдылығы сонша, оны білетін жандар осы қасиеттерінің қайсысы басым екенін, қайсысын алдымен атауға боларын білмей қиналатын. Шаруа қызының осындай сирек кездесетін қасиеттері дон Фернандоның сүйіспеншілігін күн өткен сайын өршіте түскені сонша, ақыры ойлаған мақсатын орындау үшін және қыздың қарсылығын жеңу үшін оған үйленем деп уәде етпек болды, өйткені басқа бір амал-айла қолдану — бос әурешілікпен бірдей еді. Бұл жайдан хабардар болғаннан кейін, мен, достық қақымды пайдаланып, көңілге әбден қонымды дәлелдемелер мен бұлтартпас мысалдарды алға тарта отырып, бұған көлденең тұруға және оны алған бетінен қайтаруға талпынып бақтым. Алайда бұл әрекетімнің бекершілік екеніне көзім жеткеннен кейін әкесіне, дон Рикардоға барып бәрін түгел айтып беруді ұйғардым, бірақ дон Фернандо, сұңғыла да ақылман адам болғандықтан, ішке бүгіп жүрген сырымды сезіп қойып, үрейге бой алдырды, — адал қызметші ретінде өз қожайынымнан, яғни герцогтан, абырой-атағына кір келтіретін нәрсені жасырып қалуды жөн санамайтынымды ол жақсы түсінген еді. Сосынғы жерде, мені дал қылып, басымды қатырып қою үшін маған есіл-дертін алған сұлуды ұмытудың ең тәуір амалы — бірнеше айға бір жаққа кетіп қалу дегенді айтты, яғни менімен бірге әкеме барғысы келетінін хабарлады, ал герцогқа өзіне бірнеше тәуір ат сатып алмақ ойы барын, өйткені біздің қаладағыдай жақсы аттар жер-әлемнің еш түкпірінен табылмайтынын айтпақ болды. Сүйіспеншілік сезімінің жетегіне ерген мен, оның бұл әңгімесін естігеннен кейін бұдан да гөрі келіссіз ұйғарымның өзін бірден-бір парасатты да ақылды шешім деп табудан тайынбайтын халде болғам, ал бұған себепкер жалғыз-ақ нәрсе — сүйікті Лусиндаммен жүздесудің өте бір қолайлы жағдайы мен мүмкіндігі туып тұрғандығы еді. Осы ой мен тілекті басшылыққа алған соң, оның ұсынысын құптап, мақсат-мұратын мақұлдап, бұл ниетін барынша тезірек іске асыруы керегін, өйткені, шынында да, көңілден кетпегенмен көзден кетудің, яғни ара жікті ажыратудың түбі өз нәтижесін бермей қоймайтынын айттым. Алайда, біраз кейін білгенімдей, маған осы әңгіменің шетін шығарып жүрген кезде Фернандо әлгі шаруа қызымен оның болашақ күйеуі ретінде тар төсекте табысып та қойған екен, сөйтіп енді құпиясын жария қылу үшін басына қатер төнбейтін қолайлы сәттің тууын күтіп жүр екен, өйткені бұл тентектігін білген кезде герцогтың өзіне қандай шара қолданатыны жайындағы ойдан зәре-иманы қалмай қорқатын-ды. Айта кетерлік жай, бозбаланың сүйіспеншілігі көбіне-көп махаббат емес, нәпсіге құмарлық боп табылады, ал нәпсіге құмарлықтың түп мақсаты — тояттану, тоят алғаннан кейін нәпсіқұмарлық та толас табады, ал сүйіспеншілік секілді көрінген сезім ұясына қайта қонуға мәжбүр болады, өйткені ол табиғат белгілеген шектен асып өте алмайды, ал шынайы махаббат болса мұндай шек дегенді мүлдем білмейді, — тоқ етерін айтқанда, шаруа қызының рақатына батқаннан кейін-ақ Фернандоның оған деген құштарлығы суынып, ынтығы басылып қалды. Әкесінің өзіне деген ашуы тарқауы үшін әу баста оны бір жаққа кетем деп алдаусыратып бақса, енді қазір көзге күйік бола бермес үшін шынымен-ақ жырақ кетуге құлшынып жүрген-ді. Герцог келісімін беріп, маған дон Фернандомен бірге аттануға әмір етті. Біз менің туған қалама келіп жеттік, әкем оны лайықты түрде қарсы алды, өзім келген бойда-ақ Лусиндамен жүздесіп қайттым, сөйтіп іңкәрлігім қайта өршіді (шындығында, іңкәрлігім ешқашан өшкен де, әлсіреген де жоқ-ты), бұл жайында, сорыма қарай, Фернандоға мәлім қылдым, — оған мұны мәлім еткен себебім, өзіме көрсетіп жүрген айрықша достық пейіліне қарап, өзім де одан ештеңе жасырмауға тиіс секілді сезінгем. Лусинданың сұлулығын, сүйкімділігі мен сезімталдығын аузым көпіріп мақтағаным сонша, анау бойына осындай ізгі қасиет біткен қызды бір көруге құштар болды. Сұм тағдырдың түртпегімен оның тілегін орындап, бір күні кеште Лусинданы шырағдан жарығында терезе алдында тұрған жерінен көрсеттім, ол екеуіміз әдетте осы терезе арқылы тілдесетінбіз. Үстіне кигені төсек көйлек қана еді, оны Фернандоның көзі шалған бойда-ақ осы күнге шейін назарына іліккен сұлулық атаулының бәрі түкке алғысыз боп қалды. Орнында сілейіп тұрды да қойды, өзіне-өзі келе алмай, айран-асыр күйге түсіп, аяқ асты ғашық бола салды, ал бұл қаншалықты шынайы ғашықтық еді — оны бақытсыздықтарым жайындағы кейінгі әңгімемнен біле жатасыздар. Оның маған түк ештеңе білдірмей, тек өзімен-өзі оңаша қалған кездерінде құдіретті күштерге ғана сыр ғып айтып жүрген бұл сезімін өршіте түсу үшін сұм тағдыр бір күні оны Лусинданың маған жазған хатына жолықтырды, бұл хатында ол менен әкесіне барып өзін айттыруымды сұрап жалынып-жалбарынған болатын; қыздың айрықша сезімталдығы, қарапайымдығы мен нәзіктігі аңғарылып тұрған бұл хатты оқып шыққан Фернандо маған әдетте жер бетіндегі әйел атаулыға бірдей етіп бөлініп берілетін сұңғылалық пен сұлулықтың бәрі бір ғана Лусинданың бойында жинақталған екен дегенді айтты. Ақ-адал шыным, қазір алдарыңызда отырып күлбілтелемей-ақ ашып айтуыма болады, Фернандоның Лусинданы қалай мақтауына да қисын жеткілікті екенін түсінгеніммен, мұндай мақтау сөздерді оның аузынан естуім өзіме тіптен ұнаған жоқ, сондықтан одан қорқып, сақтана бастадым, өйткені ол реті келген-келмегеніне қарамай минут сайын дерлік мені Лусинда жайында сөзге тартатынды шығарды, бұл менің бойымнан қызғанышқа ұқсас бір сезімді оятты, бірақ ақжүрек те адал Лусинда тарапынан күтпеген қадам жасалады деп әсте қауіптенген жоқ едім; қалай болған күнде де, тағдырым мені өзі табыстырмақ болған бақытымнан қауіптене бастауға мәжбүр етті. Сөздеріміздің сәнділігі мен мәнділігі өзін айрықша жан рақатына бөлейді деген желеумен дон Фернандо менің Лусиндаға жазған хатым мен оның маған жолдаған жауабын оқуға әрдайым бөлекше ықылас білдіріп отырды. Ақыры бір жолы Лусинда менен өзі қатты ұнататын рыцарьлық романдардың бірі Амадис Галльскийді оқып шығуды өтінген болатын...