Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Екi күн үрдiс жол жүргенде, кейде әндетiп, кейде балаларына өзi әңгiме айтып бередi. Немесе Әбiшке, Күлбаданға олар бiлген ертектердi айтқызады. Ұйқы келер шақ болса, Баймағамбетке шейiн қосылып, түгел қосылып, тегiс ән шырқайды. Сонымен ақыры қалаға жетiстi.

Абай Күлбадан мен Мағашты Михайловтың ақылымен "уездная школаға" бердi. Бiрi еркек, бiрi әйел балалар оқитын школдарға бөлiнiп түскенмен, бұл екi баланы Андреев тауып берген орыс үйiне бiр бөлек қойды. Әбiш туралы Михайловтың мәслихаты басқа болды. Оның мұсылманша жақсы оқуы бар. Ұғымтал, өз талабы зор, ынтасы ашылған бала. Және орысша да тiлмаштан бiрталай оқып, бiрге сөйлесiп, қасынан қалыспай жүрiп, тiлге жақсы боп қапты. Алғашқы кластарға түсiруге жасы да ересегiрек боп қалған. Оны Абай мен Михайлов ана екi баладан бөлiп алды. Тiл тәжiрибесiне, бар тәрбиесiне үлкен септiгi тиетiн, оқымысты адамдар үйiне, жалғыз қойды. Және школда оқытпай, өзiн жалғыз, үйде оқытатын байыпты, ысылған, жақсы учительдi жеке жалдап берiстi.

Әбiштiң ажарына, мiнез, тәрбиесiне ең алғаш танысқаннан Михайловтың ықласы басқаша болды. Оны оқу мен пәтерге орналастырып болғаннан кейiн, Михайлов Абайға тағы бiр ақыл айтты.

– Ибрагим Кунанбаевич! Мынау бала, Әбдiрахман, көп оқуға жарайтын бала сияқты. Аз ересек болғаннан күдiктенбеңiз. Мүмкiн, тiптi, өзiнiң ана тiлiнде оқып, ашылып, ысылып келгенi, жақсы да болар. Бiрақ осы туралы менiң бiр ақылымды алыңыз. Биыл қыс бойы Әбдiрахмен төтенше жолмен, бiр ғана оқытушыдан, жақсы әзiрленсiн. Келесi жыл школға түскенде, Семейде оқымасын. Түменде оқу орындары бұдан артығырақ. Және менiң жақсы дос, таныстарым бар. Бұл бала жаз сахарасына қайтып тұрар. Бiрақ қысқы оқуда таза орыс ортасында болып, шаhарлық орыс тәрбиесiн толық алатын болсын. Денi сау болса, ар жағындағы болашағын Түменнен де ары, Питер деп үмiт етейiк! – деген.

Абай өзiнiң жас балалары туралы, қырдағы жақынының бәрiнен де сонағұрлым тiлеулес, аға дос боп отырған Михайловтың мәслихатына үлкен алғыс айтты. Сол арада iркiлместен, оның ақылын құп алды. Бұл сөздер Михайловтың жұмыс iстеп отыратын үлкен бөлмесiнде болған едi.

Бiр кезде осы бөлмеге iшкi үйлер жақтан бiр жас әйел кiрдi. Михайлов үйiнде бұл әйелдi Абайдың алғаш көргенi осы. Әдетте екi дос үйде кездескенде, өз жұмысын үлкен тынымдылықпен, момын қабақпен атқарып жүретiн бiр-ақ бөгде адам бар-ды. Ол кәрi полицеймен көп ұрсысатын Домнушка. Мынау әйел ала көлеңке тартқан қоңырқай үйге үлкен жарық лампы алып кiрдi. Қызғылт, кең жүздi, қою қоңыр шашы бар, тұнжыраған үлкен қара көк көздi әйел. Ол үй iшiне амандаса кiрген едi. Сол кiрiсiмен, Михайлов Абай қасынан атып тұрып, жас әйелдiң қолынан лампыны рахмет айтып алды. Бiр қолымен әйелдi Абайға қарай тартып кеп:

– Мынау, Ибрагим Кунанбаевич, менiң досым! Таныс бол, Лизанька! – дедi. Абайдың қатты аңырған жүзiне қарап, өзi де қызарыңқырап, қысыла тұрып күлдi де:

– Ибрагим Кунанбаеч, таныс болыңыз, Елизавета Алексеевна, менiң әйелiм! – дедi.

Абай ыңғайсызданып қалды. Бұндайда орыс тiлiмен "қайырлы босынды" қалай айтатынды бiлмей, ығысып едi.

– Мен бiлгем жоқ, Евгений Петрович, сiз неге жасырғансыз? Бақытты болыңыздар! – деп, аз қарбалас көрсеттi.

Бұл әйел Абай көзiне бұрын ұлық үйлерiнде, я Андреевтiң қауымында көретiн Петербург, Москвада өскен адам сияқты емес. Осы Семейдiң өзiнде көп көрiнiп жүретiн, жай момын ортаның адамы тәрiздi. Жүзiнде ұялу, имену көбiрек. Күйеуi мен қонағының алдында әр қозғалысында қысылу, имену бар. Бұйығылау адамдай. Елизавета Алексеевна отырмай аз тұрып, ақырын басып шығып кеткенде, Михайлов Абайға қарап, өзiнiң үйленуiнiң қысқа ғана бiр жайын айтты.