Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Ол көптен жiңiшкелеп бiлiне жүрiп кеп, ендi айқындап, сыртқа шығып келе жатқан шалғайлық. Бүгiнгi кеш бойында, үй iшi көп жұрттан арылған кезде де Абай мен Дiлдә оншалық жылы ұшырасқан жоқ. Бiрақ әйелiне не құрым елеусiз салқын қараса, сол құрым Абай балаларына аса мейiрiмдi, сағынышы күштi әке боп келдi.

Өмiрiнде ең алғаш рет Ұлжан алдында Күлбадан, Әбiш, Мағаш үшеуiн де алдына алып құшағынан шығармай, жабыса сүйгенi осы. Абай өз iшiнде, бүгiн жол бойы ойлаған ойларынан қайтпаса да, балаларына осы бүгiнгi бейiл шыраймен әрдайым мейiрбан, қамқор әке болуға серт етiп отырғандай. Сол кеште Ұлжан мен Айғызды таң қалдырып, ерекше бiр байлауын айтты.

Кеңессiз, даусыз, өзi ойлап, өзi шешкен iс екен. Онысы: Күлбадан, Әбiш екеуiн кейiн қалаға апарып, орыс оқуына беру жайы. Ұлжан Әбiштiң әлi кiшкенелiгiн айтып және денсаулығы мықты емес, жұқалаңдығын ескертiп – бұл немересiн, әзiрше ауылда, өз қолында ұстауды мақұл көрiп едi. Абай уақытына таласқан жоқ.

Бiрақ апа, осы екi балаңды адам етем. Бiлiм тәрбиенi ерте берiп, жақсы адам етем. Екеуiне де әлi ертерек екенi рас. Тек, әйтеуiр қала тәрбиесiн, заман тәрбиесiн беретiнiм анық. Осы – берiк байлауым! – деген. Әкелерiн қатты сағынып, еркелеп отырған балалары Абайдың сөздерiн қостап:

– Барамыз, оқимыз. Қалаға апар! – десiп, асыға қызыға уәде берiстi. Ордада туған байлауын Абай көпке шейiн үй iшiне бiлдiрмек емес едi. Әуелi ол ниеттiң iс болуы оңай ма, мүмкiн бе? Қалай бастап, қайтiп кiрiседi? Әйгерiмдi айттырып отырған жер бар деген, ол кiм? Қыз өзi қалай қарайды? Ауыл аймағы не дейдi? Бiлмек керек, аңдап баспаса, асығып-аптығып килiгуге болмайды.

Ерболмен екеуi жұрттан жасырған сырын оңаша ақылға салғанда, бұл iске көлденең, дос адамның бiрiн көмекке алу керек дестi.

Осы жөнiнде екеуiнiң де таңдаған, тоқтағаны Жиренше болды. Абаймен бiрнеше жылдан берi дос боп келген Жиренше бұл уақыттарда пысық, шешен атанып, елеулi кiсi боп қалған-ды, қалың Көтiбақтың iшiнде Байсалға анық сенiмдi серiк болған, бiлiктi жiгiттiң өзi.

Абай Қоңыр, Көкшеге болыс болған кезiнде, Жиреншенi сол елдiң бiр биi етiп, қасына серiк қып жүрген болатын. Өткен қыста әкесiн жол жүргiзем деген сылтаумен Абай өз еркiмен болыстықтан түскенде, Жиренше өз еркiмен билiктен түспей, әлi де Қоңыр Көкшенiң, сол Мамайдың бiр биi боп келе жатқан. Әуелi Абай Ерболды жiберiп, сол Жиреншенi шақыртып алды.

Ұлжан аулында қона, түстене жатып, Жиренше жас досының бар мұңына қанған-ды. Әр жағына салмақтап, ойлап-ойлап келiп, ақырында қарсы болған жоқ. Және өзi араға жүрмек те болды. Абай бұның дұрыс бейiлiн бiлген соң: – бұлай болса, мен бар билiктi өзiңе берейiн. Жиренше. Қыз жақсы ма, әуелi оның өзiн сынап, танып шық. Ең алдымен өз көңiлiн бiл. Содан соң әке-шеше, ауыл-аймағының ау-жайын түй.

Бiр нәрседен қатты сақ бол. Бар-барынша көп айтатыным сол. Қайсысы көнсе де, Құнанбай баласы едi, елге iстейтiн тiзесi көп, жуан ауыл едi. Бермесем зiлi бола ма, кесiрi тие ме деген ойды ойлай көрмесiн. Құдай куә, не қыз жүрегiне, не жақындар көңiлiне өзiм жақпас болсам, қолқа жоқ. Ата айдынымен, ауыл атағымен алар болсам, онда қыз алған, жар алған болмаспын, қорлық алған болармын. Осыны сенен өзгеше қолқа етем. Не де болса, бар сезгенiңдi маған ашық айтып кел! – деген.

Жиренше жүрерде осы сөздерiн әдейi қадағалап бақтыру үшiн. Абай Ерболды да бiрге аттандырды. Мамайға жөнелткен достары Абайды көп зарықтырып, сарғайтқан жоқ. Үш күн жүрiп, тез оралды. Жиренше Әйгерiммен ауыздай сөйлесiптi. Қыз көркi оған да аса жаққан екен. Әсiресе ақылы, мiнезi қатты ырза қыпты. Абайға ендi ғана мәлiм болды. Әйгерiмдi айттырған жер Мамайдың өз руының бiрi екен. Бiрақ алғаш атастырған күйеуi жастай өлiптi де, кейiн қайынағаға ұйғарған екен.