Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Қар кетiсiмен Абай Ақшоқыға көшкенде оған керек ұста-шеберлердi, қайратты жұмысшыларды, аспап-жабдықты, ең аяғы ұн-шай, азық-түлiктi де түгел қамдап, өз қолымен сайлап жөнелткен Оспанның өзi болатын. Бiрақ Абайлар көшiп кеткеннiң артынан, үй iшiне, шешелерiне қалжың етiп:

– Бiздiң Абай бiр жоқ ырымды бастап, жылпос жiгiт болыпты. Шаруаның қара қыртысын айналдырар сол. "Осы сен сөз айда, мен мал айдайын десем, биыл өнер тауып, қора салам деген бопты. Жетiстiргенiн көрермiз! – деп, күлiп қалған-ды.

Қазiрде шаруа жайын сөйлескенде, Абай үлкен емес, Оспан сонағұрлым үлкен, тәжiрибелi кiсi сияқты көрiндi. Салған жерден Абайдан:

– Неше ұя қырман шаптыңдар? Неше мың кiрпiш құйдың? Қалыбың қандай? Жiгiтiңнiң алды күнiне қанша құяды? Қораның iргесiн немен көтердiң! – деп, қадай-қадай сұрай бастап едi, Абай көбiне жауап бере алмай, Ербол мен Әйгерiмге қарай жалтақтай бердi. Оспан көңiлсiз едi, сондықтан күлкi еткен жоқ. Бiрақ Абайдың қора салу жөнiнде бел ауыртып қимыл қып, бас қатырып ой бөлмегенiн салған жерден аңғарды. Ақырын ғана езу тартып күлiп, Әйгерiм мен Ерболды қолға алды.

Әйгерiм Мақұлбайдың өлгенiн естiгеннен берi, үнсiз жылауда едi. Оспан аздан соң оның жылағанына қараған жоқ. Мына шаруа жөнiнен жауап қатып, сөйлесiп отыруын талап еттi де, соған ерiксiз көндiрдi. Аз әңгiменiң артынан, Оспан жұмыс басына бармақшы боп, Әйгерiм мен Ерболды ертiп, үйден шығуға айналды. Дәл есiктен шығарда, өзге жұрттың бәрiн жөнелтiп жiберiп, үйде жалғыз қалған Абайға бұрылып, бiраз үнсiз тұрып:

– Абай, атыңды ерттетiп менiмен бiрге Қорық жаққа жүрерсiң. Үлкен үйге, әкеңе сәлем бересiң ғой! Тәкежандiкiне де құран оқырсың. Және осының бәрiнен басқа, менiң өзiңмен ақылдаса келген бiр үлкен жұмысым тағы бар. Бiр сөзiм боп тұр! – дедi.

Абай iнiсiнiң жүзiне барлай қарап отырып, бағанадан бергi түйiлгенiнiң шын салмағы осы соңғы сөзiнде екенiн аңғарды.

– Немене, ел пәлесi ме? – деп едi. Оспан әзiрше томаға-тұйық қана жауап қайырды.

– Ел пәлесi ме, ағайын ызасы ма, несi екенiн өзiң аңғарарсың. Әйтеуiр бүгiн саған бiлдiрмек сөзiм бар, атыңды алғыз! – дедi де, шығып кеттi.

Абай мен Оспан Ақшоқыдан Қорыққа қарай аттанғанда, қастарына Кiшкене-молда, Дарқан екеуi бiрге ердi. Кiшкене-молданы Тәкежанның баласына құран аударуға Ұлжан шақыртқан екен. Қастарында көлденең кiсiлер болғандықтан, Оспан Абайға айтам деген оқшау сөзiн бастаған жоқ. Көбiнше жол бойы қораны қалай тез салдырудың қамдарын айтумен болды. Пiшен шауып, қыстың мал азығын молырақ қамдап алу жөнiнде айтты. Шыңғыс пен Жидебайдай емес, бұнда қар қалың, қыс қатты болады. Бұл өлкенi қыстаған ауылдар бiр жағынан пiшенге сүйенiп шықпаса, жақжұтынан арыла алмайды. Әсiресе, Абай қыстауына жақын болатын Тесiпшыққан өлкесiнен мол қылып пiшен шапқызу қажет. Осы жайды еске алумен қатар, Оспан қазiр мынау Қорыққа келiп қонған көп ауыл, бай ауылдың қысқы Абай шаруасына залалы тиетiнiн ескердi.

– Жылдағы көктемдегi дағды бойынша, қалың ауылдар көп малымен осында орнап қалды. Анау баланың өлiмiнен әурешiлiкте болып, мен де мезгiлiмен ойламай қалыппын. Болмаса, биыл iргенi алысырақ салар едiк! – дейдi.

Бұл да Абайдың ойламаған жайы едi. Iнiсiнiң алдағыны болжаған қамқорлық сөздерiне ырза болды.

– Бұның да ақыл екен. Осы маңда отырған Әнет, Көтiбақша: "малыңды әрi қайыр, қорығыма түстiң көгiмдi жедiң" деп, мен қайсысына сөз қатайын. Шешеңмен, туысқандарыңмен сөйлесiп, бiздiң қысқы қамды өзiң ескерерсiң! – дедi.

Оспан Абайсыз да ескерген екен.

– Мынау баланың жетiсiн берiп, алғашқы бата оқушыларды атқарып алсын. Бiр он күн шамасында, осы қонып жатқан ауылдың бәрiн де көшiрiп, қыстау мен Қорығыңның маңынан алып кетемiн. Биыл Ащысудың тасқыны мол, жайылымы кең көрiнедi. Тесiпшыққанның пiшендiк көгi содан кейiн де тез жетiлiп кетедi. Пiшенсiз болмайсыңдар! – деген.