Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Әйгерiмнiң Кенжем дейтiнi Оспан болатын. Оның хабарын естiгенде, үйден Абай да шықты. Үлкен ауылдан, қалың елден айдан артық уақыт бөлек көшiп кеткен аз үйлi топ, қазiрде көп елдi, көп туысты сағынып қалған сияқты. Көк жетiлiп, жаз жадырап шыққанша қыстаудан ұзамай, Жидебай мен Шыңғыста қалған Құнанбай ауылдары ендi көшiп келiп, көктем кезiн осы Ақшоқының алдындағы кең шалғынды, мол сулы Қорық бойында, Ащысу өлкесiнде өткiзбекшi.

Сол арттағы елдiң көшiп келетiн мезгiлi жеткен едi. Абай ауылға тақап қалған Оспанды көрiп, жаңағы Әйгерiмше о да таңғалды. Оспан шұбалаң құйрық, семiз торы атқа мiнген. Үстiнен қыс киiмiнiң бiрi, қалың күпiнi тастамаған. Аяғында саптама етiгi бар. Басына киген тымағы да қыс тымағы сияқты, қалың, ұзын жүн елтiрi екен.

Атын сипай қамшылап, сумаңдатып, қатты аяңдатып келедi. Денесi еңгезердей болғанда, қалың киiм онан сайын зорайтып, молайта түскен. Бұл көрiнiстегi Оспан Тобықтының бүгiнгi ортасында ешкiмге ұқсамаған, алып батырдай. Соқталы, зор торы аттың тiзесiне шейiн ұзын сирағы созыла түскен. Етiгiнiң басы атының қолтығынан аса салбырап келедi. Абай өзiнiң iнiсiн, осындай көп көрiспей жүрiп кеп бiр қараған кезде, жаңағы Әйгерiмше ұдайы таңданып барып танитын.

Бiрақ бұл жолы сол таңданғанын сыртына шығарған жоқ. Елдi сағынған ауыл адамдары, Оспан мен оның қасындағы жолдасы Дарқанды көңiлдi, жадыраңқы жүзбен қарсы алды. Әйгерiм Оспанның алдынан шығып, сыпайы жүзбен атын ұстады да, қысқа ғана амандық айтып кiшкене әзiл қатты:

– Кенжем! Түн қатып шыққансың ба? Алыстан келген жолаушыдайсың ғой! – дедi.

Абай Оспанның сәлемiн алар-алмастан:

– Көш қайда? Әке-шешең аман ба? – деп бастырмалатып, жөн сұрай бастады. Оспан ауылдың бүгiн жақын жерден, мынау Орта-ақшоқының арғы жамбасындағы Есiргемiстен көшiп, Қорыққа қарай кеткенiн айтты да, үйге кiрдi. Денесi кесек, алыптай болумен қатар, осы кезде жиырманың iшiне кiрген Оспанның ерте шыққан сақал-мұрты да ұзарып, өсiп қалған екен. Бiрақ жат денелi жас жiгiттiң сақал-мұрты селдiр, сұйық күйiнде сояулап шыққан.

Жылқының қыл түбiндей боп, әрбiр түгi үдiрейiп, шанжаулап, қыңыр бiткен. Үлкен отты көзiнде шала ұйқы қанталатқандай, салқын қызғылт бар. Өңi Абай реңдес болғанмен, одан гөрi суықтау, қалың, қара сұр келген. Қырыс қабақ, қою қастың астында көз етi де қалыңдау, томпақтау. Әйгерiм шай әзiрлетiп, түстiк қамдату iсiне кiрiсiп Злихаға ақырын бұйрықтар бере бастап едi. Оспан ол қимылдарды мезгiлiмен сездi де, Әйгерiмге ас қамын қамдамауды бұйырды.

Белiн шешкен де жоқ. Әңгiме-кеңеске сараң, Абай сұраған әр сөзге қысқа, келте, күңгiрт жауап бередi. Ақшоқыға бұлар әкелген жаңа хабардың бiр ауыр, суығы да бар едi. Құнанбайдың Тәкежан мен Қаражаннан туған ең үлкен немересi, сүйiктi немересi 12 жасар бала Мақұлбай, көктемнен берi науқас едi. Кеше сол қайтыс болыпты. Сөйтiп көшiп келе жатқан ауылдар қаралы, жылаулы екен.

Осы хабарды естiген соң, Абай Оспанның жабырқау жайын содан деп бiлдi. Iнiсiнiң үйленгенiне жетi жыл болса да, өзiнде бала жоқ едi. Тәкежан мен бұл екi туысқан көп достық татулықта болмағанмен, Оспанның мынау жадаулығын, мұңдылығын Абай жақсы көрдi. Iнiсiнде суық жүз, қатал қабақтың ар жағында жатқан бауырмалдық, мейiрбандық барын танығандай боп, сондықтан ырза едi.

Ендi көп сұраулармен Оспанды қажаған жоқ. Шұбат iшiп, сусын қандырған соң, Абай үнсiз отырып қалғанда, Оспан мен Дарқан қыстау салғыза кеткен ауылдан сол iстiң барысын сұрастыра бастады. Бiрақ ол жөнде Абай жауабы да сараң болған. Оспан ендi Ербол мен Әйгерiмнен сол шаруа жөнiнен көбiрек қанғысы келдi.

Ол өзi мал бағуға, шаруа меңгеруге, мал-жан иесi болуға да Абайдан сонағұрлым икемдi, орамды болатын. Оспан өз ағасы Абайдың шаруа шеберi емес екенiн бiлетiн-дi.