Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Абай әкесiнiң бұнымен сөйлесер сөзi жоқ екенiн бiлгендiктен, күн бойы үнсiз отырды. Сөз қозғалса, ол тек Құнанбай мен Қаратай арасында. Мекеден алғаш келген күндерiнде Құнанбайдан Қаратай көп нәрселер сұраған едi. Ондағы Құнанбайдың айтқаны барыс-қайтыс жол жайы болатын. Өзi тiлесе, кiмдi болса да сөйлете бiлетiн орамды, ептi Қаратай, Құнанбайды қазiр де сөйлете бастады. Дәл осы халге орынды болған, дiндар адамдар әрқашан ықыласпен айтуға парыз саналатын бiр жайларды сұрайды. Онысы Мәдине мен Мекедегi Құнанбай хажы зиярат қылған әруақтардың қабiрлерi туралы болатын. Құнанбай қолына тәсбихын алып, соны тарта отырып, "Мәдинеде кiмдер қабiрi бар?" дегенге жауап айтты.

– Мәдинеде Рәсулалланың, хәзрәтi Әбубәкiр, Ғұмардың және хәзрәтi Фатиманың жатқан жайларын зиярат қылдым! Кейiн тағы бiр күндерде – хәзрәтi Ғаббас, хәзрәтi Хәмзә, хәзретi Ғұсман қабiрлерiн зиярат қылдым! – дедi.

Қаратай ынталы, дiндар мұсылман жүзiне енiп:

– Ол жерде бұл аталған әруақтардан басқа, сахабалардан жан бар ма екен? – дедi.

Құнанбай бұл сөзiне де ынталы бейiлмен жауап қатты:

– Сағды бин Уақас, Ғабдырахман бин Ғафу және хәзрәтi Ғайша да сонда жай тапқан екен. Бұларды пайғамбарымыздың дос-жарандарының жайлары дейдi, – дегенде, Ғабитхан молда, құраннан бетiн бұрмай отырып:

– Ғашрай мұбашшара десе лазым! – дедi де, құранын аудара бердi.

Құнанбай молдаға тағзым еткендей бас иiп: "дұрыс айтасыз, молда, мен өзiмiздiң тiлiмiзде айтып жатырмын", – дедi.

Осыдан кейiнгi әңгiмеде Құнанбай Мәдине мен Меке арасындағы сапарын баян етiп, Шамнан шыққан керуенге iлесiп, 13 күн бойынша түйемен Арабстан шөлiн кезгенiн айтты. Қаратайдың сұрауымен: Мекеге кiрер алдында қай орында ихрам байлағанын, Ғарафаға қалай шыққанын бәйтолланың iшiнде, қағбада неше ракағат намаз оқығанын, бәрiн де баян еттi. Мекеден аттанғанда, әуелi жаяу жүрiп шыққанын, содан қайтыс сапарына шейiн тағы бiр еске алып өткен едi. Асықпай iшкен шай кезiнде де, түс ауа келген түстiк кезiнде де Құнанбай Қаратайға зор құрмет көрсетiп отырды.

Абайлар аттанар кезде Қаратай тысқа шығып кеткен-дi. Құнанбай күн ұзынғы мәжiлiсiнiң артын қорытқандай боп, Ұлжанға қарап:

– Оқымаған қазақта Қаратай көкiрегiндей жүйрiк көкiрек аз-ау. Сұрап отырса да, сол мен көрген көп жайды өз көзiмен көргендей, көкейiне қондырған! – дедi.

Ұлжан Қаратайдың сөз бастап, бүгiн Хажыға көп жайларды айтқызғанына iштей алғыс айтып отырған. Қазiр ерiнiң сөзiн қостады.

– Тiлеуiң бергiр, жүйiрiктiгiнiң пайдасын жаңа көрдiм. Сiздiң бiзге көп шешiлiп айтпайтын әңгiмелерiңiздi айтқызды. Соншаны көрiп, бiлiп келiп, iшке тығып тастағандай едiңiз. Қоймадағы теңдей, көңiлде жүргенiңiздi айтқызып, сiздi де жадыратты ғой! – дедi.

Сирек сөйлесе де тегiн сөйлемейтiн Ұлжанның сөзiнде, Қаратайды мақтауымен қатар, өзiнiң ерi Құнанбайды сәл бiр әзiлмен, сыпайы ғана шанышқаны бар едi. Ол жайды Құнанбай мен Абай екеуi де сездi. Абай ақырын езу тартып шешесiне қарап күлгенде, Құнанбай Ұлжан мiнезiнен, нәпсiлiк бiр жеңiлдiк аңғарғандай боп, қабағын шытына түстi. "Әйел заты әйелдiгiне бағады. Бұлар көзiнше мiнәжатты да iшкi сырдай, шашпау қажет" дегендей болды. Тәсбиғын жиi тарта түсiп, өңiн Ұлжан жүзiнен шұғыл бұрып алып, тәhлил айтып, сыбырлап кетiп, дұғамен бет сипады.

Абай әкесiнiң Қаратайға айтқан жаңағы әңгiмелерiн еске алып, одан шешесiнiң шебер әзiлiн ойлап және әкесiнiң ендiгi мына мiнезiн бағып отырып, iштей мысқылмен қарады. Қажыған кәрiлiктi күлкi етейiн деген ойы жоқ едi. Бiрақ ажуа боларлық хал өзiнен-өзi амалсыз оралғандай. Құнанбай туралы қазiргi ойы – күлкi ғана емес, күйкi, жұтаңдықты да танып отыр.