Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

деген жолдар текке кетпегендей. Бүгінгі Әбіш сол ата мұратын ақтап келе жатқан жас боп көрінеді. Атаның ғана ұлы емес. «Өзімізді ғана сүйсіндірмес, тірі болып, сау болса, халқын да сүйсіндірер. Қараңғы сахарасына жарық сәуле әкелер алғашқы адал буын сен болармысың!» деп, Әбіштің нұрлы, сұлу жүзіне бата бергендей қарайды. Өзге туыстарындай емес, Әбіштің мандайы, бет пішін, кескіні — барлығы да ғылым, тәрбие ағартып ашқан, анық интеллигент бейнесінде. Келер заманның жақсы нышандарын іштегі ойынан, сырттағы жарқын таза жүзінен де көрсетіп отыр. Абайға бүтінгі күндердегі қуаныш пен жұбаныштың ең зоры осы.

Ішінен: «Бақытым осы балам десем де болғандай-ау! Осы тірі боп, халқына қадірлі еңбек етіп жүрген шағын көрсем, мен армансыз ата болар ем» деп ойлады. Көңіліне бір сәуле түскендей шаттық тапқан Абай Әбдірахман атқа мінетін болған кезде, үйден бірге ере шықты.

Бұл кезде Мағаштар тыста, аттарының қастарына кеп, Әбіштің шыққанын ғана тосып тұр екен. Енді біразда тықыршыған, жарау, жүрдек аттарға сарт-сарт мінген жігіттер тобы Абайдың көз алдында жіті аяң салып, кейбірі бүлкектей түсіп, «Қоңырәулиеге» қарай ұлы сәске кезінде жол тартты.

Жігіттер бүлкектеген жүріспен шоғыры мол шұбар топ болып, батысқа қарай тартып барады.

Арада екі сағаттай уақыт өтті. Кейде желе жортып, кейде жазаң жерлерде бір-екі рет жарысып алысты. Бір шақта жүргіншілер аршалы тастақ белге шыққанда, ұзын өлке бойында, қалың шалғынды кең қонысқа созыла қонып отырған қалың ауылды көрді.

Еті қызған жарау аттар жылқылы ауылдарды көрісімен елегізіп ойқастай түседі. Кейбір жас аттар үйірсектік көрсетіп, шіңгірлеп кісінеп те қойысты. Топтың алдында Әбіштің айқын түсті қара жал алтын сары аты көлдеңдеп, кербез басып, ауыздықпен алыстырып келеді. Әбіш Абайдың айтуы бойынша, бұл кезде бастағы картузды, әскерлік шинельді тастаған. Сарғыш қызғылт жұқа жібекпен тыстаған жеңіл қара тымағы бар, бозбала тымақ. Үстінде қымбат бұлдан жұқа, кең етіп тіккізген сұрша шапаны бар. Жағасын қызғылт қоңыр барқытпен кеңқайырған. Сырт киімі осындай болғанымен, іште юнкерлік жазғы ақ китель. Аяғында әміркен жалтыр етік. Оның өкшесінде шылдыраған жарқырауық шпоры да алынбаған-ды.

Күтпеген кезде алдарынан көрінген мол ауыл Әбішті еріксіз іркілдірді. Топты бастап келе жатқан Ақылбай мен Көкбай бұл ауылдардан қиыс өтетін емес. Тура тартып келеді. Әбіш «ілгері жүре береміз» деп еді.

Бұған Мағаш пен Дәрмен, Кәкітай үшеуі бір кезде үн қатты.

Олар «е» десіп алған кісідей:

— Осыауылғатүсіп, қымыз ішіп аттанатын шығармыз!—деседі.

Ауыл жайлауда көріп жүрген бар ауылдан әлдеқайда басқаша. Аса мол аппақ үйлер қанаттаса, жиі қонысқан. Бір ауыл деуге де келмейді.

Әдетте әр ауылдың бірнеше ғана ақ үйі болады да, көпшілігі қоңырқай, қараша, жарты лашыққа айналып кетеді. Мынада

қоңырқай, жүдеу-жадау, малшы-қосшы үйлері тай шаптырымға созылған. Ұзақ ауылдың екі жақ шеттеріне шашыраған. Ал орталық тұста көбінше іргелесіп, кейде қабаттасып отырған жеті-сегіз қанат үйлер мен отаулар мол. Және барлық үйлердің киізінің ақтығы бәс таласқандай. Биыл ғана шымқай ақ киізбен бір күнде жапқандай. Отаулар ғана емес, үлкен үйлердің де үзіктерінің етектері әр түсті манатпен оюланған.

Жігіттер ауылға тақай бергенде, бұл ауылдың өзгеше қонақшылдығы да байқалды. Көп кермелерде бестен-оннан тізілген ерттеулі аттар тұр. Қымызға, түстікке жиылған сансыз көп бөлек-бөлек қонақтар тәрізді.

Әбіш ауылдың іргесіне тақалғанша, қайда келе жатқанын білген жоқ. Енді ғана Дәрмен бұның қасына жанасып кеп, ақырын ғана хабар етті:

— Әбіш, бұл ауыл — ноғай ауылы, Махмүт ноғайдың аулы!

Әбіш неге келе жатқанды түсінбеді.

— Ал бұнда не бар?

— Бұнда әнеугі Ділдә апам айтқан Мағрипа бар!—деп, Дәрмен күле қарады. Сынап барлағандай.

Әбіш қызарып кетті. Дәрмен оның жүзіне қызыға қарап келеді. Бірақ жауап қатқан жоқ.