Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

— Оқуларың жақсы-ақ-ау! Бірақ осы оқып алып, елге қайтпай, қатыбас боп кете баратындарың жаман. Анау Молдабай баласы енді қызмет бабымен Тәшкентке кетіпті. Сен болсаң, тағы сүйтем деп отырсың. Осыларың-ақ көңіліме қонбайды. Сендерді атаң-анаң оқытты. Елі-жұртың желкілдеп өскен жемісіндей күтті. Жә, сол қызығынды еліңе неге әкеп бермейсің, түгі!? Өзің біліп, өзің ғана жетіп, жетісіп кете бермек пе едің? Артыңда қараңғы сахараң, надан бауырың, жеткіншектерің қалып жатыр. Осыларды бастап, ел ортасына кеп отырып жарығынды неге төкпейсің, айналайын... Көрші, әне! Бір Абай осы атырапқа қандай жарық сәуле төгіп отыр. Тіпті, әлгі әліпті таяқ деп білмейтін Баймағамбетіне шейін қасыма келіп бір түн түнеп кетсе, жанымнан ен дария ағып еткендей көп сусындап қаламын. Маңына ұрық шашпаған жақсылық — жапанда жалғыз өскен бәйтерекше тұл болады да қалмай ма? Жетсең жеткіншегіңмен, үйелменіңмен жетуге тырыссаңшы... Тіпті, қасқыр екеш қасқыр да сол қасқырлығын қостасын деп ұя салып, тамағындағысын жырып беріп, көбейтіп күшік есіріп, өз өнерлерін мұрагерлеріне қалдырмай ма?— деді.

Әбішті соңғы мысал қатты таңырқаты. Ол таңдана отырып, еріксіз бас изеді.

Өз ішінде жүрген, әлі әкесіне де ашпаған бір ойлары болушы еді. Сонда Әбіш «ел ортасында отырып, орысша оқуға жас буынды тәрбиелесе қайтер еді» дейтұғын. Мынау сын сездер, осы Әбіштей азаматқа халық айтатын, артатын ең ауыр қарыздай... Жас жігіт қарттың сөзін құп көретінін білдірді. Бірақ «өзім солай етем» деген байлау айтқан жоқ.

Осы кезде азын-аулақ сауынын сауып болған, саркідір тартқан Жаңыл есік алдына келді. Қолында екі шелегі толы сүті бар екен. Дәркембайдың өзінен жасы көп кіші әйелі, Рахымның шешесі Жаңыл—тұл отырған Бекенші жесірі еді. Дәркембайдың алғашқы әйелі өлген соң, Жаңылды ағайын жатақтар болып осыған ұйғарған да, екеуін қосқан болатын.

Бұрынғы әйелінен көп бала туса да өле беріп, Дәркембайдың ең ауыр арманы бала болушы еді. Жаңылдан Рахым туды. Мінез, достық жағынан да Жаңыл Дәркембайға көрілік шағында ойдағыдай үйлескен адам болды. Ол ерінін жақсылығын. ағайынға

қадірлі қасиетін анық ұқты. Өзі де бұны қадірлеп үлкен тұтып, шын тілеумен қосылған дос бола білді. Жаңа өмір отын жандырғандай болды. Рахым туғалы ерлі-зайып тіршіліктері, тіпті, гүлденіп кеткендей. Жалғыз кенжесі өсіп, «қаратабан» боп, адам бола бастаған Дәркембай, тіпті, қайта жасарғандай болды.

Енді бұрынғыша, Абай айтқандай, күйік шал бола бермей, тірлік еңбекке де ынтасы өзгерді. Әсіресе, Рахым үшін, Жаңыл үшін жақсы еңбек етіп, жаңаша күн көруді өзіне қарыз көріп алды. Жаратылысында өмірдің оты мол, қажырлы, күшті, санасы да қуатты Дәркембай алпыстың ішінде қайтадан өз белін өзі көтеріп, үлкен қасиет тапты. Ол осы бар жатақтың ұстасы, іскері, табыскер, талмас шебері боп алды.

Бұның ендігі тіршілігі осылай түлетіп, қайта қанат бітіргенін жақын достарының бәрі аңғарды. Әсіресе, Базаралы мен Абай айқын таныған. Сонымен Абай жыл сайын соғымына бір жәрдем етсе, жаз сайын өз үйі Жаңылға деп бір сиыр, екі-үш бие сауын жіберіп отыратын.

Дәркембай әйелі келген соң жұмысын доғарып:

— Жаңыл! Үйіне қонақ кеп отыр. Қандай қонақ! Менің жай-күйімді білем, сәлем берем деп келген ғой Әбіш. Рахым екеуің барып, мал әкел. Қазан-суынды әзірле!— деді.

Жаңыл да іркілген жоқ. Келісімен Әбішпен жақсы амандасып:

— Қалқам, Әбіш-ау, қара жерге отырып қапсындар ғой! Тұрыңдаршы, орын жайлап берейін!— деп, шапшаң қозғалып, үйден таза сырмағын әкеп жайды.

Ерінің жаңағы сөзін осы әрекет үстінде ести сала:

— Ол сөзді сізден бұрын Рахым айтқан! Қой сауып отырған маған жүгіріп келіп... «Апа, бол, қой сауғанынды қой. Кіші ағам қонақ ертіп келді. Бол, тез!» деп, мені қолды-аяққа тұрғызбай сол әкелген жоқ па!—деді.

Рахым ұялып, шешесін түрткілеп, «айтпа, болды, қой» дегендей оралып жүр. Қонақтардан бетін жасырып, шешесін тасалай береді.

Дос-жар, қонағуар үйдің іші әзірлігін жасай бастаса да, Әбіштің бұларды шығындатқысы келмеді.