Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

— Жоқ, Дәке!.. Жоқ, жеңеше! Малды ауызға алмаңыз. Малды қойыңыз. Біз қайтамыз, Тек шай-пай ауыз тисек болды. Тіпті болмаса, әдемілеп сүт пісіріп беріңіз. Мен еттен де, кейде қойдың сүтін артық көрем!- деді. Дәрмен билік айтты:

— Дәке, жеңеше! Әбіштікі рас. Келгелі өлі әкесімен де кең отырып сойлеее алған жоқ. Бүгінгі кеш ауыл қонақтан саябыр еді.

Абай ағам Әбішпен сөйлесуге тосып отырған болар. Бәрінен ақылы, қазір жеңеше сен шапшаң «ақ ірімшік» жаса, соған балқаймақ қос. Сөйтіп, қазақтың «ақлақ» дейтін асын әзірлеп бер. Мен білсем, Әбіш соны Петерборда күнде жеп жүрмеген болар.

Әбіш бұл сөзді қатты қостап:

— Содан рақат ас жоқ. Күнде жемек түгіл, жылында бір жемей ем. Өзі сағынған асым. Жеңеше, соған кіріс!-деді.

Бұл үйді өз үйіндей етіп, билей сөйледі.

Аздан соң кеш қараңғысы атырапты кезден жасыра бастағанда, еркектер үйге кірді. Үй ішінде құрғақ тезектің оты маздап, кішілеу қазанның түбін жалап, ернеуін де шарпып аймалап, жанып тұр екен. Төрге сырмақ, көрпе салынған.

Дәркембай тыстан бастаған әңгімесін айта кірді. Сөз Әбіштің сұрауы бойынша жатақтың жайына ауысқан.

— Бұл жатақ елін, Әбіш шырақ, соңғы екі-үш жылда тағы тұралап қалды ғой. Тұралатып кетті, ондырмай тұралатты ғой, бұл екі-үш жыл...—деп, Дәркембай сөйлей жүріп, аласа төсек жанына отырды.

Әбіш оның қасына тақау жайғасып, қарттаң көзін алмай үнсіз отыр.

Қазір ол Дәркембайдан бұрын сұрамаған бір сөзін сұрап қалды.

— Дәке, менің сізден сұрайан деген бір сөзім бар. Осы жатақтың немесе анау Жігітек кедейінің дәл сонадағы, шабуыл үстіндегі мінезі қандай болды? Аузынан жалын атып тұрған Тәкежанның қалың қосын қуып алғанда, кедей атаулының өзі не ойлады?— деді.

Дәркембай Әбішке сынаған сияқты емес, сүйсінгендей қарап қояды.

— Ойынды дұрыс ұқсам, «сондай сын кезенде ел дегеннің де тамыры танылады ғой. Соны қалай аңғардың?» деп отырсың ғой!— деді де, біраз қозғалыңқырап, қазан астын қағыстыра түсіп, сөйлеп кетті.— Айтайын... Айтсам және жаппай жатаққа ырзалығымды айтамын. Тіпті, Жігітектің Базаралыға еріп аттанған бар кедейінің де мол қасиет көрсеткенін айтамын. Ол өзі бір бөлек ұран боп шықты ғой. Анық сіңірі шыққан кедей ұраны еді. Кейін аңғарсам, сол қимылды Базаралы бастамапты. Елдің зығыры қайнап, уыты жеткен өз ашуы бастаған екен. Осы момын, бейнет-қор қара халқың сол іс үстінде дүр сілкінді ғой!..- дегенде Дәркембайдың көз ажары отқа толып, жайнап ашылып кетті.— «Бір Тәкежан емес, сан Тәкежандар бар-ау! Осы қыс бойы асқындай соққан ақ борандай боп, сойқанды бір сала түссек!» дегенде, көп азаматты өзім екеш, өзім де танымай қалдым! Қалада бәле ұлғайып, жер де айқай, көк те айқай боп кеткен соң «тәк-тәкпен» зорға ұстап қалдық. Базаралы болса көп үшін барды да жалғыз басын талауға салды. Бірде-бір артына ергенді ұстатпады. Өзі де қылыштың жүзіндей қатердің үстінде жүрді. Ол үшін сират көпірі болмады ма? Соның берін ойлап, басып қалдық Абалғазы екеуміз. Болмаса, «Өртейік те өртенейік! Бұл қарғыс күнге сонымен қош айтайық!» дегенде, дәл осы жатақтың жас бола, желекті келініне шейін тас түйін, бекініп алмады ма!— деп, өз ортасына, әсіресе, жатағына ырза екенін бірталай таратып айтты.

Тағы бір оралып, сүйсініп әңгіме еткені Жігітек кедейінің жайы еді: