Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Жырақтау жерде қалың ауылдың кешкі оттары көрінді. Түн жым-жырт. Жел де жоқ. Бірақ сәл ғана білінген сыэды салқын бар. Толған ай дәл төбеде биіктеп, нүрлана жаркырап тұр. Жүлдыздар да алыстан, ұзақ үшқын шашылғандай сәл ғана жылт-жылт етеді. Бірақ аспан әлемі ерекше кеңейіп, шексіз жиһан барынша ғажайып, жайнап тұр. Көрмеге шыққан сиқыр ғалам, әлсіз адам ойымен, қиялымен ойнағандай. Көз шарасына, ақыл-санасына сыймастай алып, барлық адам ойын осы бір тынып барлап тұрған ұлы тыныштығының өзімен де кішірейіп, тозандай елеусіз етіп, бағындырып тұр.

Жарық айлы түн дүниесі адамды әлсіз, болымсыз, қыбыр құрттай етіп, жүдетіптонайды. Астрономиядан хабары мол Әбіш, жүлдыздан планеталарды айырып қарап, әр жүлдыздың өзі бір күн системасындай өлшеу, мөлшер жеткісіз әлем екенін ойлай түсті. Сондай жүлдыздар миллиард болғанда, жер бір-ақ қат нүктедей. Ойлаған сайын біржола жердің өзі түк емес екенін еске алды. Ондағы адам ше? Әлдеқандай Тобықты ше! ?

Әбіш мысқылды жүзбен ақырын ғана үнсіз жымиды. Бір кезек ол жер үнін, тынысын тындайды. Анда-санда салмақпен үрген иттер даусы келеді. Бірі алыстан, бірі бертіннен кезектеп үрген, бір шеттен бір шетке үнмен хабар етіп жатқан түнгі тірлік белгілері. Оқта-текте күзетші еркек үні, қысқа қайырған айтатын атайды. Жіп-жіңішке, таза дауысты келіншектер, қыздар айтағы да еміс-еміс келеді. Арқаның түні көкшіл емес, қара көлеңкелі қараңғы болады. Бірақ дәл бүгінгі түн олай емес. Өзінше бір алуан көкшіл бозғыл түн.

Жастар келе жатқан жазықтың шалғынды жері қара барқын тартса да, бетегелі, көделі көп аймағы қылаңытып тұр. Ай сәулесі астында ақ желендеп, күлдібадамданып, айқындамай бұлың береді.

Тыныш түннің боз көделі даласы сыбдырсыз, үнсіз, құбылып толқып жатқандай. Ай астында ақшыл дала қызусыз, жарықсыз бір бұлдыр сәуле сездіреді. Фосфор сәулесіндей еміс сәуле. Жусан, тарлау, қазотының иістері де ауық-ауық демді шалады.

Дәркембай әңгімелерінен ауыр ойлар алып шыққан Әбіш ауылға жетуге асыққан жоқ. Біраз үнсіз, күрсіне түсіп, дүниені тамашалады. Сағынған ел, сағындырған жайлау шақтырында осындай түндер оған, есіресе, қайта оралмастай, енді қайтып бұны толқытпастай көруші еді. Олай емес екен. Егер көңілді кірбең ой баспаса, бүгін Әбіш атқа мініп ап, ағындап шапқылар еді. Тынымсыз ойнақ салып, еркіндеп көсіліп, ыстық қызық, белгісіз бұлдыр бір түн түманын қуалар ма еді! Түс түманындай жұмбақ шақты барынша қызықтар ма еді! Әлденеге, әлдекімге душар болуды іздер еді...

Сондайлық, сәт сейілген жас көңілмен Әбіш көптен өз көңілінде келе жатқан қиын жайын сұрады.

— Жә, Дәрмен, Мағрипа қалай? Оны неге айтпайсың?

Дәрмен іркілген жоқ.

— Мағрипа бұрынғы қалпында ғой, Әбіш! Өзгерген еш нәрсе жоқ. Мағаштың хатынан бәрін өзің біледі деп айтпай келем ғой!

— Мағаш хатын мен қыстың басында алғам. Одан бері де жеті-сегіз ай өткен жоқ па?

Дәрмен Әбіштің көңіліндегі күдігін дәл және тез ұғынды.

— Айлар түгіл жылдар өтсе, жылжыр ма екен орнынан! Енді аңғарып жүрміз, Мағрипа саған деген берік көңілден жаңылар емес. Былтырғы маған айтқан жалғыз ауыз сөзінді медеу етіп қалыпты ғой! Өзі саған аса ынтық тәрізді.

Әбіш бұл сөзді бөліп, жеңіл күрсініп қойды.

— Бірақ менің әлі де байлауым жоқ. Әлі де түз құсындай алыстамын ғой. Алдымда тағы бір жыл бар. Оның ар жағындағы тағдырды тағы кім біледі? Белгісіз күткізу әділетсіз көрінеді...

— Рас. Әке-шеше, аға-туыстары Мағрипаның жіпсіз тұсалғандай болғанына қысылатын болса керек. Бірақ біздің ауылдар кеңшілік береміз деп жүрген жоқ. Былтыр болмаса биыл... Тіпті болмаса, өзің айтқан ендігі жыл, әйтеуір, батаны бекітеміз деп жүр. Ал Мағышқа осы жазда үміт беріп, серт байласып кетпесең, ұзақ қинауға салған боларсың. Осыны ғана айтпақ едім. Мағрипаны ойламасыңа болмас, Әбіш!—деп, сөзін бітірді.