Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Енді бір кезекте Әбіш Тәкежан жайын сұрады. Дәрмен бұл арада бар білгенін түгел ашқан жоқ. Жақын ағайын арасында суық сөзді өсіріп айтқысы келмейді. Бірақ Әбішті мүлде хабарсыз қалдыру да дұрыс емес. Анығын Мағаштан ұғына жатса да, ол қазір Дәрменнен де көптің ішінде жүрген кей жайды білу керек.

— Тәкежан ағаң тәсілде жүр дейді... Анығын көзбен көрмеген соң айту қиын... Ішінен азып алса да, аңысты андап, өзінше бір сылтау тосып жүр дейді ғой...

— Бұл қалай сөз, Дәрмен? ¥ғымсыз ғой...

— Қысқасы, Абай ағамнан айырылысу, мына қаралы жылда масқара болар еді ғой. Содан жасқанады. Екінші жағынан, Оразбайлар: «Ада-күде сөзін берсін. Істейтін ісіміз тақау. Қосылмаса сырт қалғаны»...— деп асықтырады екен. Содан енді Абай ағаммен өкпелесіп айырылысудың сылтауын іздепті. Дәл осы кезде сол сылтауды тауыпты деседі.

— Не сылтау? Қандай қылықты бағады екен?

— Сылтауы — Оспан үйінің дүние-мүлкін үлеске салу жөнінде!..

— Үлеске?! Оспан ағам жылы толмастан, көзі жасырынып болмастан ба?

— Несін айтасың! «Айырылар дос, ердің артқы қасын сұрайды» дейді ғой. Абай ағама осы жөнде ең ауыр салмақты салып-салып қинап отырып, сондайдан бір өкпе, сылтау тауып, содан ары жаулар жағына шықпақ, дейді. Онысы не сөз, не жұмыс туралы болады? Бұны енді аз күндегі іс пен мінезден өзің де көрерсің!— деп, Дәрмен іркіліп қалды.

Әбіш те енді арғы жағын қазбалаған жоқ. Ең ауыр түйінге сыр жеткенде, «қалғанын әкем мен Мағаштан ұғынган мақұл» деп білді.

2

Күз түсіп қалған. Шыңғыс сыртындағы жайлаудағы ел қауырт көшіп, Ералы үстіне келді. Көршілес қоныстар, күзектерге де сыбайлас ауылдардың талайы келіп орнап жатқан.

Оспан аулынатағы да бата оқыршы көп келіп, алғашқы бір жұма, он күн ұдайы қонақ күтумен өтті.

Бұл ауыл қазір Ойқұдықта. Осы қоныста Тәкежан, Абай, Ақберді, Майбасар ауылдары да бар. Бар ауылдардың бойдақ жылқысы бөлек жайылады. Оған бөлініп шыққан отаулар көп: Әзімбай және Майбасар баласы — Ақметжан, Ақберді баласы — Мүсатай, тағы осындай бай балалары қазіргі күзде үлкен үй-

лерінен бөлініп, көп жылқыны бойдақтап алып, Қасқабұлақ, Кіші Қасқабұлақ деген мол сулы қоныстарға көшкен. Ол қоныстар Ойқұдықтан қашық емес, Сарадыр, Шолпан жоталарының қойнауында.

Жақында сол өңірде оқшау бір ойран туды. Ьұл уақиға жаңағы Шолпан, Сарадыр жонының арғы бауырында отырған егінші кедей ауылдар үстінде басталды

Сол іс болардан бір күн бұрын, кедей ауыл үстінде ешбір пәленің нышаны жоқ еді. Қайта бейнет, еңбек елінің дәл осы күндер қабағы ашық, аз күнде күткен өзгеше жұбанышы бардай. Онысы — пісіп толқыған егіні. Биыл жауын қалың боп, егін тегіс жақсы шыққан. Әсіресе, осы Шолпан, Қасқабұлақтардың астыртында, Тайлақпай құдығының маңында өте қызықты боп қаулап шықты.

Мүнда жиыны алпыс үйдің жиырма жердей егіні бар, Биыл осы араға Базаралы, Абылғазылар да егін еккен. Көп ауылдан бөлініп көшкен аш-жалаңаш кедейлердің де жарым жер, ширек жердей үлесі бар. Егін енді орақты күтіп қалатын мезгіл тақау, тегіс сарғайған. Бірақ Дәркембай: «Енді бір он күн тосындар, алтындай сарғая түссін... Шыда, кедейлер!» деп тоқтатып жүретін.

Жалғыз-ақ, талай үйде аш-арық көп, ішерлік сауын малдары бірен-саран, қой-ешкі болса суала бастаған. Сонымен егіннің түгел піскеніне шейін ашыққан үйлер асығып, өзді-өз егінінен піскен бастарды етектеп теріп, қолымен үгіп, аз-аздап бидай алып, соны құрдай қуырса да кемпір-шалына талқан ғып түйеді. Жас балаларына күрғақ азық-ас етіп береді... Қауырт піспесе де, жеке-леп терушіге сондай талшықтың өзін аз егіндері бере бастағанда, үлкен сеп болған. Соңғы кездер әр үйде от маздап жанып, сол отта қол бақырға тықырлатып бидай қуырысып жатады. Дүңкілдеп талқан түйіледі. Әр үйдің жас әйелі, ересек естияр баласы болса, тіпті, кішкене інішектерін, қарындастарын ергіп ап, күнұзын сол піскен бидай басынан ауқат терумен болатын.